آرینا خبر - رامین حسن زاده - آبخیزداری، علم مدیریت حفظ منابع زیستی است.

آبخیزداری از بهترین روش های طبیعی برای اداره منابع طبیعی محسوب شده و به معنی مدیریت پایدار در کل منابع طبیعی و همه منابع زیستی می باشد که آب و خاک و ... را هم شامل آن می شود.

آبخیزداری مشتمل بر علوم و دانش های مختلفی است که کمک می‌کند چطور از آب، خاک، هوا، گونه های گیاهی و جانوری بهره ‌برداری پایدار داشته باشیم.

رامین حسن زاده - فعال رسانه ای و مدیر مسئول آرینا خبر

پایگاه خبری و اطلاع رسانی ایرانیان

آبخیزداری، مدیریت منابع زیستی و حفاظت آب و خاک و ... و فرآیند تنظیم و اجرای اقدامات مناسب به منظور اداره منابع موجود در یک حوزه آبخیز می باشد.

به‌ گونه‌ای که امکان بهره ‌برداری پایدار از این منابع زیستی مثل: آب، خاک، هوا، گونه های گیاهی و جانوری در یک اکوسیستم و در یک حوزه آبخیز فراهم شود.  

حوزه آبخیز، از پهنه و عرصه ای است که بارش های وارده بر آن به یک آب‌انباشت منتهی می گردد.

حوضه آبخیزعرصه‌ای است که روان‌آب ناشی از بارش روی آن توسط آبراهه‌ها جمع‌آوری و به یک خروجی نظیر رودخانه، آب انباشت، تالاب، دریاچه و دریا و یا به سفره های زیر زمینی منابع آبی هدایت می‌شود.

با اجرای عملیات آبخیزداری و عملیات ‌پخش سیلاب در شرایط ‌پرآبی می‌توان با نفوذپذیر نمودن زمین، سفره‌های آب زیرزمینی را تغذیه مصنوعی نمود تا این منابع آبی در شرایط خشکسالی نیز از حد مطلوبی آب برخوردار باشند.

به بیان دیگر، آبخیزداری تغذیه سفره های منابع آب های زیرزمینی و بالابردن تولید محصول در سطح با استفاده مجموعه ای از دانش و تجربه است.

این دانش و تجربه کاربردی در آبخیزداری، پیدا کردن راه های پیشگیری از خسارات های طبیعی و چگونگی مواجه شدن در جلوگیری از فرسایش خاک و مهار سیلاب های شدید با حفظ و احیاء طبیعت امری مهم محسوب می گردد.

حوزه های آبخیزها به کمک سرمایه گذاری های مالی در منابع اقتصادی کشور و منابع طبیعی و کشاورزی به منظور بهبود و تقویت پوشش گیاهی و پایین آوردن خسارت های سیل به کمک تغذیه سفره آب های زیرزمینی و بالابردن بازده بخش کشاورزی موثر می باشد.

آبخیزداری از مباحث مهم در توسعه بخش کشاورزی و تامین آب آشامیدنی است که طی سال های گذشته بدون توجه به ورودی سفره های منابع آبی زیرزمینی از آن برداشت بی رویه و منفعت طلبانه ای شده است.

آب‌های سفره های زیرزمینی همیشه در شرایط بحرانی کم آبی نقش مؤثری ایفا کرده اند.

زیرا منابع آب‌های سفره های زیرزمینی از خالص‌ترین و تمیزترین آب‌ها بوده و کمتر نیاز به تصفیه و گندزدائی دارند.

معمولا بهره برداری از ذخایر آب‌های زیرزمینی در مناطق خشک و نیمه خشک از طریق قنات، چاه‌های عمیق و نیمه عمیق صورت می‌گیرد.

متاسفانه پیشرفت تکنولوژی و طمع انسان ها، برداشت بی رویه و تخلیه آب‌های عمیق زیرزمینی را افزایش داده و باعث افت سطح آب‌های زیرزمینی و در نهایت منجر به ورشگستگی منابع آب های زیر زمینی در سطح مناطق مختلف کشور شده است.

امروزه آبخیزداری همواره به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و موثرترین راه‌های مدیریت منابع آب، عبور از خشکسالی و مدیریت و ‌پیشگیری از مخاطراتی چون سیل و فرونشست زمین مطرح می‌شود که متاسفانه به اندازه کافی در ایران مورد توجه قرار نگرفته و به آن ‌پرداخته نشده است.

 آبخیزداری همواره یکی از بخش‌های مهمی است که با مشکل تامین اعتبارات مواجه است اما لازم است که دولت و مجلس با توجه بیشتر به این موضوع علمی و کاربردی، زمینه را برای اجرای عملیات آبخیزداری در تمام حوضه‌های آبخیز کشور فراهم کنند.

آبخیزداری فواید زیادی را با خود به همراه دارد از جمله بهتر شدن اکوسیستم منابع طبیعی، تنوع حیات وحش، کاهش خطرات سیلاب، جلوگیری از فرسایش خاک، جلوگیری از تشکیل روان آب های منجر به ایجاد سیلاب در سطح زمین، تغذیه سفره های زیر زمینی و تامین آب آشامیدنی و احیای جنگل ها و مراتع از فواید اجرای طرح های آبخیزداری است.

در علم آبخیزداری به تنظیم و اجرای اقدامات مناسب و ضروری برای اداره منابع موجود در منطقه و در نظر گرفتن تمام منافع، بدون آسیب رساندن به موجودیت این منابع پرداخته می شود.

در بخش آبخیزداری آنچه دارای اهمیت است مدیریت نزولات جوی و حفظ و استفاده بهینه از آب باران و برف در جهت حفظ طبیعت و منفعت انسان می باشد.

در حال حاضر بیش از هفتاد درصد از آب باران در ایران تبخیر میشود و حدود ده درصد هم به شکل سیلاب، به دریا وارد می شود پس بخش عظیمی از سرمایه آبی کشور به میزان بیش از هشتاد درصد به هدر می رود.

به کمک آبخیزداری می توان جلوی این میزان هدر رفت آب باران را گرفت و میزان هدر رفت آب باران را به حدود سی و سه درصد کاهش داد.

می توان با اقدامات فنی و علمی در آبخیزداری آب باران را ذخیره سازی نمود و صرف فعالیت های گوناگون مخصوصا مصارف کشاورزی شده و سبب حرکت تولید و توسعه کشاورزی گردد.

در آبخیزداری می توان با کاهش ضریب شدت حرکت رواناب های سطحی و افزایش نفوذ آب در خاک، در سرشاخه ها سرعت و شدت حرکت رواناب های ناشی از آب باران را کمتر کرد و تا حدود زیادی جلوی سیلابهای مخرب و خسارات ناشی از آن را در مناطق پایین دست کاهش داد.

برای جلوگیری از افت و تخلیه سطح آب‌های سفره های زیرزمینی و هدر رفتن آب‌های سطحی می‌توان با اقداماتی در آبخیزداری به تغذیه آب‌های زیرزمینی با اعمال تمهیدات مدیریتی همچون جلوگیری از حفر چاه‌های جدید و قانونمند کردن برداشت‌ها از چاه‌های موجود با در نظر گرفتن موارد خاص منطقه‌ای اقدام نمود.

یقینا تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی یکی از راه‌های استفاده بهینه از آب باران است که آبخیزداران انجام می‌دهند.

مانند بکار بردن روش‌هایی برای نفوذ دادن آب باران و آب حاصل از ذوب برف‌ها به درون زمین که تغذیه مصنوعی نام دارد به طوری که از هدر رفتن آب به شکل سیلاب و جاری شدن آن بر سطح زمین جلوگیری به عمل می آید و مانع از فرونشست زمین و خاک می گردد.

با توجه به اهمیت آبخیزداری و هدایت آب باران به درون سفره های زیر زمینی و منابع آبی زیر زمینی، این آب های می توانند از لایه‌های نفوذپذیر زمین عبور کرده و سپس با برخورد به لایه‌های غیر قابل نفوذ، آب‌های زیرزمینی را تشکیل دهند که این آب‌ها به صورت چشمه، قنات، چاه‌های کم عمق و نمیه عمیق مورد بهره برداری قرار می‌گیرند.

اهمیت این کار در مناطقی دو چندان می شود که فقط رودخانه فصلی در آن مناطق وجود دارد و فاقد رودخانه دائمی هستند و ساکنین این مناطق می‌توانند با ذخیره سازی این آب‌ها، مهمترین منبع آب آشامیدنی و کشاورزی خود را بدست آورند.

در آبخیزداری هدایت آب های سطحی ناشی از باران به درون زمین و تغذیه مصنوعی سفره های منابع آبی زیر زمینی با هدف استفاده بهینه ازمنابع آبی و کاهش خسارات سیل در این آبخوان ها که سبب ذخیره و انباشت آب در آن می شود و با افزایش میزان آب‌های زیر زمینی، جلوگیری از پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی و پیشگیری از نفوذ آب‌های شور به سفره‌های آب زیرزمینی همراه می باشد.

و اما، آبخوان داری یعنی مدیریت پایدار آبخیزداری در زیر و روی زمین است.

یعنی برای نگهداری آب به روی زمین تکیه نمی کنیم و از زیر زمین هم کمک گرفته می شود.

به جمع آوری و مدیریت آب در زیر زمین آبخوان داری گفته می شود.

اهمیت اجرای پروژه های آبخیزداری و آبخوان‌داری در کنترل فرسایش و رسوب، حفظ پوشش گیاهی و افزایش آب قنوات و چشمه ها می باشد اما در برنامه های پنجم و ششم توسعه کشور اعتبارات کافی به آن تخصیص داده نشده است.

فعالیت‌های آبخوانداری و آبخیزداری جزو راهکارهای موثر و زیربنایی در زمینه ‌پیشگیری از ‌پیامدها و خسارات ناشی از مخاطرات طبیعی است چرا که می‌توان از طریق آن در دوران تر سالی بارش‌های مازاد را ذخیره کرد و در زمان حاکمیت خشکسالی با هدایت بهینه و بهره ‌وری از حداقل بارش‌ تبعات خشکسالی را به حداقل رساند.

آبخیزداری و آبخوان‌داری با ارائه راهکارهای پیشگیرانه کنترل و بهره‌برداری از رواناب‌ها و سیلاب‌های فصلی در بخش‌های مختلف حوزه‌های آبخیز می‌تواند با جلوگیری و کاهش خسارات سیل، تهدید این نعمت الهی را به فرصت تبدیل کرده و کشور را در دوره‌های خشکسالی با کمترین تنش ناشی از کمی نزولات جوی روبرو کند.

با توجه به کم آبی و خشکسالی در کشور و نبود منابع آبی پایدار، اجرای پروژه‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری برای جلوگیری از وقوع سیلاب، کنترل آب‌های سطحی و تغذیه مصنوعی سفره‌های زیرزمینی ضروری است.

از نظر کارشناسی سرمایه‌گذاری در حوزه آبخیزداری به جلوگیری از برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی کمک می‌کند.

آبخیزداری از مهمترین راهکارهای عبور از خشکسالی و کم آبی می باشد.

با توجه به اهمیت اجرای پروژه آبخیزداری و آبخوان‌داری در جلوگیری از سیل و حفظ منابع آبی به نظر می رسد که سازمان برنامه و بودجه کشور در تخصیص اعتبارات لازم و کافی به این طرح های حیاتی کوتاهی می کند.

با توجه به اهمیت فراوان آبخیزداری و آبخوان‌داری از نظر فنی و کارشناسی برای دانشمندان و اهل فن این موضوع مطرح می گردد که چرا در اداره کلان کشور در دولت و مجلس به این مسأله بسیار مهم: فنی، حیاتی و علمی توجه لازم و کافی نمی شود؟