آرینا خبر - رامین حسن زاده - بازار بزرگ، قدیمی و شلوغ تهران با اینکه سالها از ساخت و فعالیت آن می گذرد هنوز هم با داشتن رونق اقتصادی جذاب و بسیار فوق العاده به عنوان یکی از مراکز اصلی: بازار گردی، خرید و نقل و انتقال پول در کشور مطرح می باشد و از بازار بزرگ و تاریخی تهران به عنوان قلب اقتصادی و یکی از کانون های مهم تاثیرگذار در سیاست ایران نام برده می شود.

 رامین حسن زاده - فعال رسانه ای و مدیر مسئول آرینا خبر

 پایگاه خبری و اطلاع رسانی ایرانیان

نگاهی به تاریخچه و معرفی بازار بزرگ تهران

بازار تهران در واقع بخشی از بافت قدیمی و فرسوده شهر تهران است که در گذشته مرکز شهر بوده و در میانه دروازه‌های ورودی مختلف آن قرار داشت.

طبق اسناد تاریخی مختلف، بنای اولیه بازار در زمان صفویه بنا شده است.

بنای اولیه بازار تهران مسقف نبوده و در نزدیکی کاخ حکومتی دوره صفویه قرار داشت.

مجموعه تاریخی بازار بزرگ تهران در دوره شاه طهماسب اول صفوی احداث شده و در دوره ناصرالدین شاه قاجار سرپوشیده و تکمیل شد.  

در زمان صفویه شاه طهماسب اول، قزوین پایتخت ایران بود.

در آن موقع تهران با ۴ محله در داخل حصار بوده است و یکی از این محله‌ها بازار نام داشت و چندین حجره و دکه در آن فعالیت داشتند.

با روی کار آمدن قاجار و انتقال پایتخت به تهران، آقا محمد خان به بازار تهران رونق بخشید و حجره‌‌ها، دالان‌‌ها، کاروانسراها را مورد بازسازی قرار داد.

در زمان قاجار نیز که تهران پایتخت کشور شد - بازار تهران به یکی از محله‌های چهارگانه تهران یعنی سنگلج، عودلاجان، چاله میدان و بازار تبدیل شد.

مسقف شدن بازار، اضافه شدن بخش‌های مختلف به آن و گسترش آن در زمان قاجاریه اتفاق افتاد.

در آن زمان بازار در کنار کاربری تجاری خود، کاربری مسکونی و سیاسی نیز داشت.

برخی از اتفاقات سیاسی که شروع آن‌ها از بازار تهران بود عبارتند از: تحریم توتون و تنباکو، تحصن در مسجد امام (انقلاب مشروطه) و … .

تلاش برای تغییر کاربری بازار بزرگ تهران به صرف کاربری تجاری در زمان پهلوی صورت گرفت.

البته در کنار جنبه تجاری و اقتصادی بازار تهران، در طی دوران مختلف این منطقه از شهر تهران در اتفاقات سیاسی مختلف تاثیرگذار بوده و همچنان می‌باشد.

بعد از ساخت مسجد جامع، مجموعه بازار توسعه داده شد و چندین سرا و تیمچه‌ به بخش بازار اضافه گردید.  

در دوره ناصرالدین شاه نیز ورودی اصلی بازار بزرگ ساخته شد و قسمت‌‌های داخلی آن نیز تکمیل شد و مساحت آن به حدود 105 هکتار رسید.

تغییرات و شکل‌ گیری اصلی بازار بزرگ تهران مربوط به دوره قاجار می باشد.

تقسیم‌بندی ‌عناصر اصلی اقتصادی ـ کالبدی بازار بزرگ تهران و تشریح ریخت و توصیف وضعیت اجزاء آن چون: راسته‌های اصلی و فرعی، کاروانسراها و سراها، تیمچه‌ها، قیصریه، پاساژها، دالان‌ها، کوچه‌ها، انبارهای کالا تا کوچکترین اجزاء این کالبد، حجره و دکان صورت گرفته است.

بازار بزرگ تهران در تاریخ 2 آبان 1356 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

 هم اکنون بازار تاریخی تهران از جذاب‌ترین مراکز خرید و بازار گردی ایران می باشد که مرکز اصلی توزیع کالا نیز در کشور محسوب می گردد که روزانه حدود 400 هزار نفردر آن تردد می کنند و یکی از میراث فرهنگی و تاریخی ارزشمند پایتخت به شمار می‌آید.

بازار بزرگ تهران هم از لحاظ اقتصادی و هم از نظر تاریخی و معماری و هم از نظر سیاسی در ایران دارای اهمیت زیادی می باشد.

بسیاری از دادوستدهای: سنتی، تجاری و فعالیت‌های اقتصادی و بازرگانی کشور در بازار قدیمی و بزرگ تهران صورت می گیرد از این رو - بازار تهران از بزرگترین و مهم ترین مراکز تجاری و اقتصادی ایران محسوب شده چرا که بازار قدیمی تهران به عنوان قلب اقتصاد کشور مطرح می باشد.

ساختار بازار تاریخی تهران بر پایه معماری سنتی ایرانی بنا شده است که به نوعی بازگو کننده فرهنگ اجتماعی اصیل و غنی ایران زمین می باشد.

در بازار بزرگ تهران مراکز متعدد مذهبی مشاهده می گردد که نشان دهنده ارتباط قوی و ریشه دار بازاریان با مساجد و انجام امور مذهبی و دینی می باشد.

تاریخ معاصر و صد سال اخیر ایران حکایت از آن دارد که در بازار تهران، افراد فعال و تاثیر گذاری در دنیای سیاست و قدرت کشور حضور و فعالیت پنهان و آشکاری داشته اند.

به طوری که بازار بزرگ تهران از جمله مراکز مهم کشور بوده که در دو سده‌ی اخیر نقش زیادی در تحولات سیاسی ـ اجتماعی جامعه‌ی ایران به خصوص از دوره‌ی مشروطه به بعد ایفا نموده است.

امروزه بازار بزرگ تهران، مرکز تجمع مراکز اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اصلی کشور و شهر تهران بوده و هنوز هم به مانند دوران: قاجار و پهلوی، نقش مهمی در تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه در کشور و شهر تهران دارد.

بررسی سیر تاریخی گسترش کالبدی و طرح جامع شهر تهران نشان می‌دهد از زمانی که بخش کوچکی از مجموعه‌ بازار کنونی - هسته‌ اصلی آبادی و توسعه شهر تهران را تشکیل می‌داد تا به امروز، شهر تهران به نوعی بر محور استخوان بندی و توجه به بازار بزرگ تهران رشد نموده است.

که این امر پیوستگی‌های اقتصادی و اجتماعی بازار بزرگ تهران و اهمیت امروزی آن را در سطح کشور و پایتخت بیان می کند.

گفته می شود در کنار اشخاص حقیقی، برخی از مراکز اداری دولتی به مانند: شهرداری و اداره اوقاف و ... از مالکین بازار بزرگ و تاریخی تهران محسوب می شوند.

وضعیت فعلی بازار بزرگ تهران

امروزه بازار بزرگ، قدیمی و تاریخی تهران در واقع در بخشی از بافت قدیمی و فرسوده شهر تهران قرار دارد و فاقد ایمنی لازم و کافی از نظر استانداردهای فنی و مهندسی می باشد.

این بازار تاریخی هنوز رونق، جایگاه و موقعیت مطرح و ارزشمندی در اقتصاد، تجارت و بازارگردی کشور دارد.

بازار بزرگ تهران به طور سنتی نقش بسیار مهمی در اقتصاد و سیاست ایران دارد و از مراکز جذاب و مهم تهران محسوب می گردد.

بازار تاریخی تهران از مراکز اصلی عمده فروشی و خرده فروشی کالا در سطح کشور و در شهر تهران می باشد.  

بازار قدیمی تهران دارای طراحی خاص و معماری سنتی و پیچیده است.

بازار بزرگ و تاریخی تهران از نظر عملکرد همچنان بر اساس سبک های اقتصاد سنتی فعالیت داشته اما به ناچار باید در عصر دیجیتال، کامپیوتر و هوش مصنوعی از ارتباطات و مناسبات نوین نیز در فعالیت های تجاری و بازرگانی خود بهره مند باشد.

در عصر جدید بازار بزرگ و قدیمی تهران یقینا قادر نخواهد بود بر بازارهای بین المللی و منطقه ای تاثیرگذار بوده و در معاملات و دادوستدهای بین المللی موفق عمل نماید.

با توجه به وجود رقبای قوی تجاری و بازرگانی در کشورهای اطراف ایران، امروزه یقینا بازار بزرگ و قدیمی تهران به علت نداشتن استانداردهای لازم و کافی، نخواهد توانست بر بازارهای تجاری و اقتصادی کشورهای منطقه ای و همسایه ایران - تاثیرگذاری مهمی در دادستد و معاملات آنها داشته باشد و آن بازارها را تصاحب کند.

در حال حاضر راه های دسترسی و حمل و نقل به بازار بزرگ تهران راحت و آسان نمی باشد.

ضعف زیرساخت‌های حمل و نقل عمومی به بازار بزرگ تهران و ترافیک از مشکلات اصلی دسترسی مراجعین به بازار بزرگ تهران می باشد.

بازار بزرگ تهران فاقد امکانات رفاهی و خدمات پزشکی اولیه لازم برای مراجعین اش می باشد.

با توجه به ساختار بازار بزرگ تهران، مدیریت بحران و انجام اقدامات ایمنی در صورت وقوع هر گونه حادثه ای در آن به سهولت امکان پذیر نمی باشد.

در برخی از ایام سال به مانند: شهریور ماه و اسفند ماه به جهت خرید خرده و خرید عمده - تردد و شلوغی بیش از حد در بازار بزرگ و قدیمی تهران مشاهده می گردد.

تردد در شلوغی شهریور ماه و اسفند ماه خارج از ظرفیت و توان مسیرهای رفت و آمد در بازار بزرگ تهران می باشد.

اکثرا راهروها و مسیرهای رفت و آمد و حرکت در بازار بزرگ تهران کمتر از دو متر و اغلب کمتر از یک متر می باشد.

اکثر مراجعه کنندگان به بازار بزرگ و قدیمی تهران بانوان و دختران مذهبی و محجبه می باشند.

حال این پرسش مطرح می باشد که کدام عقل سلیم و فهمیده ای و کدام شخصیت دین دار و مذهبی و کدام شخصیت غیرتمند و یا شخصیت غیر مذهبی راضی می شود تا در ایام شلوغی تردد در بازار بزرگ تهران در شهریور ماه و یا اسفند ماه، بانوان و دختران این سرزمین در راهروها و مسیرهای حرکت و رفت و آمد باریک و تنگ در بازار بزرگ تهران که کمتر از دو متر و اغلب کمتر از یک متر می باشد به صورت مماس به مماس و یا به صورت فشرده با دیگر مردان و پسران حرکت و رفت و آمد داشته باشند.

آیا بزرگان سیاست کشور و بزرگان دینی و مذهبی این وضعیت رفت و آمد و تردد بسیار شلوغ و به صورت فشرده و مماس به مماس بانوان و دختران با مردان و پسران را در بازار بزرگ تهران را اطلاع دارند و این شکل تردد - آیا پسندیده و شایسته می باشد؟

پیشنهاد می گردد بزرگان سیاست و بزرگان دین در ایام شلوغی بازار بزرگ و قدیمی تهران در شهریور ماه و اسفند ماه به صورت ناشناس شخصا بازدیدی از آن جهت بررسی تردد و رفت و آمد مراجعه کنندگان به آن را داشته باشند.

و اما یک پرسش از بازاریان تهران، آیا در زمان شلوغی بازار بزرگ تهران در شهریور ماه و یا اسفند ماه خرد فروشی مهم تر است یا عمده فروشی و دسترسی راحت و آسان مغازه دارها، بازرگانان و تجار داخلی و خارجی؟

ضرورت انتقال و ساخت مرکزی جدید و مدرن برای بازار تهران

ظرفیت بازار بزرگ فعلی تهران مناسب ایجاد فضایی برای: بازارگردی، گردشگری و تجارت و خرید در حد خرده‌ فروشی است ولی با غفلت صورت گرفته در عمل - به‌ عنوان مرکز تجارت عمده در مقیاس کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد و نمی تواند بر بازارهای بین المللی و کشورهای همسایه تاثیرگذاری مثبتی داشته باشد.

در عصر ارتباطات، کامپیوتر و هوش مصنوعی، بازار بزرگ، قدیمی، سنتی، فرسوده و تاریخی تهران اگر چه در داخل کشور یکی از مراکز اصلی اقتصادی می باشد ولی با توجه به رقابت های تجاری کشورهای منطقه ای دیگر نمی تواند برای تجارت و بازرگانی و تصاحب بازارهای منطقه ای و بین المللی تاثیرگذاری برجسته ای داشته باشد.

در دهه هفتاد شمسی طرحی برای انتقال بازار بزرگ تهران به خارج شهر تهران احتمالا منطقه پرند وجود داشت که به دلایلی این جابجایی صورت نگرفت.

در دهه نود شمسی مجتمع ایران مال در تهران ساخته شد که به نوعی مرکزیت بازار تهران به آن انتقال پیدا کند که گفته می شود استقبال چندانی از این طرح نشد و مورد اقبال و تمایل بازاریان بازار بزرگ و قدیمی تهران جهت انتقال بازار قرار نگرفت.

گفته می شود در کنار اشخاص حقیقی، برخی از مراکز اداری دولتی به مانند: شهرداری و اداره اوقاف و ... از مالکین بازار بزرگ و تاریخی تهران محسوب می شوند.

شایسته می باشد که مالکین بازار بزرگ و قدیمی تهران جهت انتقال، جابجایی و احداث بازاری نوساز و به روز همکاری لازم را در ساخت و راه اندازی بازاری جدید و مدرن داشته باشند.

با توجه به بافت فرسوده و قدیمی بازار پایتخت، شهرداری و شورای شهر تهران با همکاری فرمانداری و استانداری تهران - برای طرح انتقال و جابجایی بازار بزرگ تهران باید همکاری موثری داشته باشند.

در این بین شهرداری تهران باید طرح انتقال و جابجایی بازار بزرگ تهران را به استانداری ارائه دهد.

در انتقال و جابجایی بازار بزرگ تهران و ساخت و راه اندازی بازار جدید و مدرن در موقعیت جغرافیایی ممتاز، باید دسترسی و تردد آسان و راحت، فراهم آوردن امکانات: رفاهی، بهداشتی، اقامتی، تفریحی و پزشکی اولیه - عمده فروشی به مغازه دارهای داخلی و انجام دادوستد و معامله با تجار و بازارگان کشورهای همسایه و تصاحب بازارهای خارجی مورد هدف باشد.

ساخت یک فرودگاه هلیکوپتری در کنار بازار جدید، می تواند در رفت و آمد تجار و بازرگان بزرگ به بازار جدید بین المللی تهران مورد مطالعه و بررسی قرار بگیرد.

بزرگان بازار بزرگ تهران برای حفظ بازارهای داخلی و تصاحب بازارهای منطقه ای و بین المللی باید با یک نگاه راهبردی جدید، انتقال بازار بزرگ تهران و ساخت مکان جدید را به عنوان قطب اقتصادی کشور در دستور کار خود داشته باشند.

در مکان جدید احداث بازار بزرگ تهران باید فضای کافی برای انبار کالا بازاریان فراهم شده و احداث سرویس های بهداشتی برای مراجعین به بازار باید مد نظر قرار بگیرد.

احداث بازار بزرگ تهران در مکانی جدید و مدرن می تواند به عنوان مرکزی برای ارتباطات اقتصادی و معاملات بین المللی در منطقه غرب آسیا محسوب شده و به عنوان یک مرکز بین المللی تجاری در اقتصاد کلان کشور تاثیرگذاری بسیار مثبتی داشته باشد.

بازار کهن ایران می طلبد تا با جانمایی، ساخت و راه اندازی بازار بزرگ و جدید در تهران رونق خود را حفظ کرده و جذابیت حرفه ای برای تصاحب بازارهای منطقه ای فراهم آورد.

این بازار جدید با معماری سنتی و مدرن می تواند فضای فرهنگی و اجتماعی خوبی برای بازار تهران بوجود آورد.

بازار جدید بین المللی تهران می تواند یک مکان ایده آل باشد برای دسترسی راحت و آسان تجار و بازرگان ایرانی و خارجی به آن و رونق تجارت در ایران.

منابع:

https://safarmarket.com/blog/attractions/iran/tehran/tehran-grand-bazaar

http://oral-history.ir/?page=post&id=3549

https://www.alibaba.ir/mag/tehran-grand-bazaar/

https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1_%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86

https://blog.shab.ir/tehran-grand-bazaar/

https://www.raheeno.com/article/9/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86.aspx