آرینا خبر - رامین حسن زاده - طراحی، ایجاد، راه اندازی و توسعه نسنجیده و غیر خردمندانه صنایع آب بر مثل: فولاد، ذوب آهن پتروشیمی و ... به ویژه در مناطق مرکزی، خشک و کم آب ایران و با توجه به کمبود آب در این مناطق و به بهانه ایجاد شغل و بدون در نظر گرفتن معیارهای ضروری به مانند: آمایش سرزمین برای استقرار صنایع و ... و به دلیل نزدیکی به بازارهای هدف داخلی و مراکز صادراتی و سود جویی مالی - سبب ورشکستگی منابع آبی از جمله سفره های آبی زیر زمینی در این مناطق شده است که طبق نظر کارشناسان و اهل فن پیامدها و نتایج سنگینی در آینده برای این مناطق پیش بینی می گردد.
طبق نظر صاحب نظران، مشکلات ناشی از بحران آب در ایران ناشی از استفاده نادرست از منابع آب در کشور و جانمایی و استقرار نادرست صنایع آب بر و آب محور و توسعه آنها در مناطق خشک و کم آب ایران می باشد.
رامین حسن زاده - فعال رسانه ای و مدیر مسئول آرینا خبر
پایگاه خبری و اطلاع رسانی ایرانیان
بحران آب در ایران به خاطر عدم وجود منابع کافی آب طبیعی برای تأمین تقاضای یک منطقه است.
کمبود آب در کشور می تواند به علت استفاده نادرست از منابع آبی و مدیریت ضعیف منابع آب کافی موجود باشد.
تغییرات اقلیمی، توزیع و استفاده نادرست منابع آبی و تعیین و اجرای نادرست اولویت های توسعه اقتصادی در مناطق خشک و کم آب کشور می تواند کمبود آب در ایران را وارد مراحل ورشکستگی آبی قرار دهد.
چرا که تقاضا و مصرف آب به مراتب بیشتر از منابع آب موجود است.
ایران در حال تجربه مشکلات جدی آب است.
خشک‌سالی‌های مکرر همراه با برداشت بیش از حد آب‌های سطحی و زیرزمینی از طریق شبکه بزرگی از زیرساخت‌های هیدرولیک و چاه‌های عمیق، وضعیت آب کشور را به سطح بحرانی رسانده‌است.
از نشانه‌های این وضعیت خشک شدن دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و تالاب‌ها، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، فرونشست زمین، تخریب کیفیت آب، فرسایش خاک، بیابان‌زایی و طوفان گرد و غبار بیشتر است.
با خشک‌تر شدن زمین، کمبود آب، معیشت و زندگی مردم در سراسر ایران را تهدید می‌کند.
طبق جدیدترین برآورد «مؤسسه منابع جهان» در «اطلس خطرات آبی» در سال 1398، ایران در رده چهارم جهانی بعد از سه کشور واقع در غرب آسیا در نزدیک شدن به «روز آخر» یعنی روزی که منابع آبی در آن ممکن است به پایان برسد، قرار دارد.
به تاکید صاحبنظران امر در زمان حاضر کلید توسعه پایدار اقتصادی ایران در بخش صنعت، معدن و گردشگری با افزایش بهره وری به ازای آب مصرفی است.
برآیندها نشان می دهد که آمایش سرزمین مناسب برای استقرار صنایع از نظر منابع آبی و تراکم جمعیت در استان ها در نظر گرفته نشده است.
کارشناسان امر بر این باورند خشکسالی واقعیت اقلیم ایران است، این پدیده به دلیل رشد نیازهای آبی کشور در بخش های مختلف در سال های آتی شدت خواهد یافت.
بر اساس آمارهای رسمی میزان منابع آب تجدیدپذیر کل ایران 130 میلیارد مترمکعب است که از این مقدار حدود 83 میلیارد مترمکعب آن (93 درصد) به بخش کشاورزی، 5.5 میلیارد مترمکعب (6 درصد) به بخش خانگی و بقیه به بخش صنعت و نیازهای متفرقه دیگر اختصاص دارد.
ایران دارای رتبه چهارم از بین 45 کشوری است که در معرض خشکسالی شدید قرار دارد یعنی به به خشکسالی 'انباشته و بلندمدت' دچار شده است.
در واقع میزان آب تجدید پذیر کشور 88 میلیارد متر مکعب و میزان مصرف 97 میلیارد متر مکعب است که این زنگ خطری برای منابع آبی کشور است.
خشکسالی کشور بنا به اظهارات مسوولان امر در 70 سال اخیر بی سابقه است و ایران همچنان در مرحله خشکسالی آب و هوایی قرار دارد، در این نوع خشکسالی با کم شدن و عدم مهار و جمع آوری و هدایت مناسب نزولات جوی و کمبود آب های زیرزمینی و سطحی مواجه می شویم.
بر اساس گزارش موسسه بین المللی مدیریت آب(IWMI) کشور ایران باید بتواند برای حفظ وضع فعلی خود تا سال 2025 ، 112 درصد به منابع آب قابل استحصال خود بیفزاید، تحقق این مهم نیازمند مدیریت هوشمندانه مصرف آب در بخش آشامیدنی، کشاورزی، خانگی و صنعت است.
این در حالی است که بنا به اظهار کارشناسان، نیمی از صنایع بزرگ در نقاط خشک ایران واقع شده‌اند.
اگر چه بخش صنعت نقش کمتری در بروز و تشدید بحران آب کشور دارد اما مهم ترین مشکل در این بین استفاده غیر اصولی از ذخایر آبی کشور است.
به گفته مسوولان 430 خوشه صنعتی در کشور شناسایی شده که از این تعداد 36 خوشه در حال اجرا، 16 خوشه امکان سنجی و کار 90 خوشه به اتمام رسیده است.
بر اساس آمار موجود بالاترین سهم مصرف آب در میان گروه های فعالیت صنعتی در بخش 'صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی' است و پس از آن 'صنایع مواد غذایی و آشامیدنی' و 'تولید فلزات اساسی' در مجموع بیش از 40 درصد آب مصرفی صنعت را استفاده می کنند.
صنایع کاغذسازی، پالایشگاه ها، صنایع مرتبط با تولید سوخت هسته ای و تولید زغال کک در ردیف های بعدی قرار دارند.
صاحبنظران معتقدند مکان یابی غیر کارشناسی، احداث غیر اصولی و نسنجیده واحدهای صنعتی در برخی نقاط کشور، تشدید کمبود آب را به دنبال داشته است.
آنان نبود تکنولوژی به روز در صنایع آب بر، احداث این صنایع در مناطق خشک و کویری ایران بدون برنامه ریزی برای تامین آب و اعمال فشار بر مسوولان برای برداشت از سهم آب مصرفی مردم و کشاورزان را از دیگر مشکلات این بخش بر شمرده اند.
این در حالی است که در سال های اخیر بزرگ ترین صنایع فولاد و آهن کشور در بسیاری از نقاط خشک مانند اصفهان، یزد و کرمان استقرار یافته اند که به دلیل مصرف بالای آب بر بحران آب این مناطق تاثیر مستقیم گذاشته اند، از این رو احداث چنین تأسیساتی در فلات مرکزی کشور به مساله چالش بر انگیز تبدیل شده است.
اگر چه برخی صاحبنظران، استقرار صنایع بزرگ کشور در طول دهه های اخیر در فلات مرکزی را به امنیت آن مرتبط دانسته اند اما پیامدهای بلند مدت استقرار این صنایع مانند تنش ها و بحران های آبی و مطرح شدن راهکارهای نو مانند انتقال آب از جنوب کشور به این صنایع و یا انتقال صنایع به حاشیه نقاط پرآب، به اعتقاد متخصصان امر، این پرسش را در ذهن تداعی می کند که آیا هزینه تامین امنیت این صنایع از چنین هزینه های کنونی بیشتر بود؟
بنابراین نخست چرایی تمرکز صنایع سنگین فولاد و ذوب آهن کشور در فلات مرکزی و سپس ضرورت انتقال این صنایع به سواحل خلیج فارس با توجه به تشدید مستمر بحران آب و سیطره تبعات آن بر ساکنان شهرهای فلات مرکزی - 2 مساله مهم است که کارشناسان و صاحبنظران نسبت به آن هشدار داده اند.
به عقیده آنان، کاهش منابع آب مورد نیاز این صنایع، مصرف گسترده آب آشامیدنی شهری بدون توجه به هزینه های سنگین تامین آن و نبود استفاده اصولی و هدفمند از پساب پیامدهای خطرناک تمرکز صنایع در نقاط خشک کشور است.
بسیاری از کارشناسان بر این باورند که نبود برنامه ریزی دقیق و اتخاذ تصمیمات غیر کارشناسی بخش صنعت در طول سال های متمادی بر مشکل کم آبی دامن زده است، به طوری که امروز توسعه بدون برنامه ریزی این صنایع بر دوش فلات مرکزی سنگینی می کند.
در این میان، تصویب قانون تعیین تکلیف چاه های آب فاقد پروانه، در دولت پیشین راه را برای قانونی شدن و پروانه دار شدن ده ها هزار چاه غیرقانونی که در شهرک های صنعتی حفر شده باز کرد که این امر افت شدید سطح سفره های زیر زمینی همچنین بر هم زدن تعادل اکوسیستم محدوده جغرافیایی استقرار صنایع را به دنبال داشته است.
اصفهان پس از یزد، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان یکی از استان هایی است که بطور جدی با پدیده خشکسالی روبروست.
بررسی گزارش های وضعیت آب و خشکسالی بیانگر این است که استان اصفهان بدترین روزهای خشکسالی در مقایسه با میانگین 40 سال اخیر را تجربه می کند.
شدت این پدیده در مرکز، شرق و جنوب شرقی اصفهان بیشتر از دیگر نقاط این استان است، به گونه ای که 64 درصد از مساحت استان دچار خشکسالی و 22.5 درصد گرفتار خشکسالی شدید و بسیار شدید است.
اصفهان علاوه بر خشکسالی با چالش زیست محیطی نیز مواجه بوده و به وجود آمدن کانون های تولید ریزگرد در اطراف اصفهان، این کلانشهر را به یکی از آلوده ترین و غبارآلوده ترین مناطق کشور تبدیل کرده که این تنها گوشه ای از تبعات استقرار صنایع بزرگ در اصفهان است.
به باور کارشناسان امر، اصفهان درست در بدترین شرایط کم آبی، به دلیل استقرار صنایع بزرگ آب بر، با تهدیدهای جدی رو به رو است.
به طوری که به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه ای اصفهان در حالی که آب های زیرزمینی از منابع راهبردی (استراتژیک) کشور است اکنون حدود 400 میلیون متر مکعب از این ذخیره راهبردی در استان برداشت می شود که نقش صنعت نیز دراین مقوله بسیار پر رنگ است.
استقرار و راه اندازی صنایع و منابع آب بر و انرژی بر در فلات مرکزی و استان های کم آب ایران حکایت از بی دقتی در مدیریت و دادوستدهای اداری و سیاسی در جهت منافع مالی دارد.
به نظر می رسد که افراد سیاسی و نمایندگان مجلس در دوره های مختلف با اقدامی غیر خردمندانه و غیر کارشناسی و به بهانه توسعه اشتغال، در ایجاد و گسترش صنایع آب بر و آب محور در مناطق و شهرهای کم آب، خشک و تاریخی ایران نقش داشته اند.
که البته شایسته می باشد تا تاریخ نگاران و کارشناسان اداری در این زمینه بهتر اظهار نظر داشته باشند.
به عنوان مثال در حالی که قرار بود قبل از انقلاب صنعت فولاد و پتروشیمی در استان هرمزگان و منطقه بندر عباس احداث شود با اقدامات غیر هوشمندانه و سوءمدیریت - ایجاد و راه اندازی این صنایع آب بر به مناطق خشک و کم آبی همچون اصفهان و ... انتقال یافت.
به دلیل سوءمدیریت و توسعه صنایع آب‌بَر و حتی تولید محصولات کشاورزی با نیاز آبی بالا مانند برنج و هندوانه در مناطق کم‌آب، نه تنها منابع آب و خاک آنها رو به نابودی است بلکه همچنین آثار باستانی این مناطق نیز به دلیل توسعه پدیده فرونشست، رو به تخریب هستند و شاهد توسعه پدیده ریزگردها در آن مناطق نیز هستیم.
در استان تاریخی اصفهان، در اثر برداشت آب از حدود 12000 حلقه چاه غیرمجاز و همچنین اضافه برداشت از حدود 65000 حلقه چاه مجاز، متاسفانه تراز منفی آبخوان‌های آن به حدود 12 میلیارد متر مکعب رسیده و توسعه بسیار شدید پدیده فرونشست زمین را در پی داشته است.
بسیاری از آثار باستانی و بی‌نظیر تمدن ایرانی در اصفهان و ... به دلیل همین پدیده مخرب و بی‌رحمانه مصرف آب، در معرض خطر نابودی قرار گرفته است.
لازم به ذکر است که تمامی صنایع آب‌بَر قابل تصور، مانند صنایع فولاد، ذوب آهن، پتروشیمی، صنایع اتمی، کارخانجات تولید سیمان، کارخانجات تولید کاشی و سرامیک و همچنین کشت محصولات با نیاز آبی بسیار بالا مانند برنج و هندوانه، در استان های به مانند: اصفهان و ... که به لحاظ اقلیمی و منابع آب بسیار فقیر است، توسعه یافته است که بدترین نوع از مدیریت سیاسی و حاکمیتی است.
در دنیا آب به آب: معدنی، آشامیدنی، بهداشتی، کشاورزی و صنعت تقسیم می شود.
در حالی که که تعریف آب در ایران بیشتر آب آشامیدنی است.
هر وقت که مشکل کم آبی در کشور مطرح می گردد عنوان می شود که ایران کشوری کم آب است بدون اینکه تلاشی برای جبران آن انجام پذیرد.
معمولا نزولات آسمانی در کشور 400 میلیارد متر مکعب در سال است که از این میزان 70 درصد آن تبخیر می شود و فقط 30 درصد را در اختیار داریم که استفاده کنیم.
بنابراین باید با مدیریت صحیح به طور درستی از این میزان آب در اختیار را بهره برداری کنیم.
میزان مصرف آب در ایران 96 میلیارد متر مکعب و ذخیره پشت سدها 38 میلیارد متر مکعب است.
بنابراین دیگر مدیریت منابع آبی به روش های سنتی جواب نمی دهد.
سیاست نادرست توسعه یکی از اتفاقات ناخوشایندی است که در کشور رخ داده است.
به عنوان مثال: در برخی از مناطق خشک و نیمه خشک - هندوانه کاشته می شود تا صادر کنند در حالی که هر یک کیلو هندوانه به 400 لیتر آب نیاز دارد، کدام عقل سلیمی و نظر کارشناسی آنرا قبول می کند.
بنابر اعلام مجامع بین المللی اگر میزان برداشت آب یک کشور از منابع تجدیدپذیر آن بیشتر از 40 درصد باشد آن کشور با بحران روبرو می شود.
در حالی که در کشور بسیار بیشتر از این از منابع آبی برداشت می شود.
در واقع سیاست گذاری و مدیریت نادرست منابع آبی مشکلاتی را برای کشور به وجود آورده است.
استقرار و ادامه به کار صنایعی به مانند: فولاد، آهن و پتروشیمی و ... در مناطق خشک و کم آب کشور به مانند اصفهان و سمنان و ... به عنوان منطقه کم آب توجیه آمایشی ندارد و عقلانی نمی باشد و مشکلات اجتماعی، امنیتی و سیاسی ناشی از کم آبی یقینا در آینده تشدید خواهد شد.
و ضرورت دارد این صنایع آب بر به محل های مناسب در کشور به مانند مناطق ساحلی جنوب کشور انتقال یابد.
حال این سوال کارشناسی و فنی مطرح می گردد که چرا در استقرار صنایع در ایران به اصل آمایش سرزمین توجه نمی گردد.
بر اساس اصل آمایش سرزمین صنایع آب محور و آب باید در کنار مناطق ساحلی ایجاد گردد نه اینکه آب را برای انتقال به صنعت انتقال بین حوضه ای دهیم.
توسعه پایدار در هر منطقه ای فقط به ایجاد واحدهای صنعتی محدود نمی شود بلکه باید بررسی کرد بر اساس آمایش سرزمین در هر منطقه ای از کشور با توجه به شرایط زیست محیطی و توان سیستمی چه ظرفیت ها و مزیت هایی برای توسعه وجود دارد.
به اظهار کارشناسان، نیمی از صنایع بزرگ در نقاط خشک ایران واقع شده‌اند که این مساله به دلیل رخداد بحران آب مهم ترین نقطه کشور را با چالش جدی مواجه کرده است.
وقتی صنایع در مناطق خشک و کم آب کشور ایجاد شود، جمعیت هم افزایش می یابد و در پی آن تامین آب آشامیدنی جمعیت و صنایع نیز افزایش خواهد یافت.
طبق نظر کارشناسان و صاحب نظران - جانمایی صنایع آب بر و آب محور و توسعه آنها در مناطق خشک و کم آب ایران راهبرد اشتباه و انتقال آب برای این واحدهای تولیدی به روش های مختلف از جمله: سیاست غلط پروژه‌های متعدد انتقال آب بین حوضه‌ای و انتقال آب از طریق لوله هزینه بر می باشد.
با تدبیر اصولی و برنامه ریزی شده و استفاده از نظر کارشناسی و اصول آمایش سرزمین می توانستند صنایع آب محور و آب بر را در مناطق ساحلی جنوب کشور که مکان های مناسبی برای ایجاد و استقرار این گونه صنایع است را در نظر بگیرند که خسارت های زیست محیطی نداشته باشد.
منابع استفاده شده:
