آرینا خبر - رامین حسن زاده - بحران محیط زیست در ایران آنقدر جدی است اگر فورا تصمیم گیری اساسی و صحیح نشود تبعات و پیامدهای زیست محیطی آن جبران ناپذیر خواهد بود.
بحران های محیط زیست ناشی از کم آبی در ایران و غفلت های صورت گرفته هر لحظه شدید و شدید تر می شود.
بحران آب آنقدر در کشور جدی است که ضرورت تصمیم گیری های مهم و بسیار سخت دولت و دانشمندان در خصوص: حفظ و چگونگی مصرف آب و احتمال از بین رفتن زندگی در بیشتر نقاط ایران را به عنوان هشدار جدی به ایرانیان متذکر می گردد.
رامین حسن زاده - فعال رسانه ای و مدیر مسئول آرینا خبر
پایگاه خبری و اطلاع رسانی ایرانیان
برداشت بی‌رویه، سودجویانه و بی رحمانه آب از منابع زیرزمینی موجب شده است، گذشته از خشکسالی طبیعی در سال‌های اخیر، خشکسالی انسانی نیز معنا یابد، بحرانی که امنیت اجتماعی، امنیت اقتصادی و امنیت زیست محیطی کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
ایران از ابتدای قرن 21 در سایه خشکسالی روزگار گذرانده است.
این بحران با از بین رفتن دریاچه‌ها و تالاب‌ها و تنش‌های آبی در سراسر کشور پدیدار شده و در چنین شرایطی کاهش آبهای زیرزمینی نگرانی دیگری ایجاد می‌کند که بسیار خطرناک‌تر از خشکسالی است.
مجله نیچر به ابعاد این بحران جدی را با انتشار مقاله‌ای تکان‌دهنده از وضعیت آب و خشکسالی در ایران با عنوان «کاهش آبهای زیرزمینی ایران» به قلم سه ایرانی (سمانه اشرف، علی ناظمی و امیر آقاکوچک) پژوهشگران دانشگاه‌های کانادا و آمریکا بررسی نموده است.
در این مقاله، داده‌های متوسط ماهیانه سطح آب زیرزمینی در سی حوضه آبریز اصلی و 478 زیرحوضه مورد بررسی قرار گرفت تا روند کاهش آبهای زیرزمینی در سراسر کشور به صورت کمّی مشخص شود.
تحلیل داده‌های این مقاله نشان می‌دهد که در دوره پانزده ساله بین سال‌های 1381 تا 1394 عناصر طبیعی و انسانی 74 کیلومتر مکعب از آبهای زیرزمینی ایران را خالی کرده‌اند و در پی کاهش شدید آبهای زیرزمینی کشور، بحران‌های متعدد ایران را تهدید می‌کند.
مهمترین یافته این مقاله علمی آنجا است که اعلام می‌کند: عامل اصلی کاهش شدید آبهای زیرزمینی انسان است که در بخش برداشت گسترده آب تعریف میشود.
اگر چه دوره مرطوب اخیر در سال‌های 97 و 98 باعث شد سرعت تنش آب زیرزمینی در برخی از مناطق ایران کاهش یابد، اما تجزیه و تحلیل‌های علمی به وضوح نشان می‌دهد که منابع آب زیرزمینی ایران بسیار سریعتر از زمان جبران از بین خواهد رفت.
پیش‌بینی‌های کارشناسی نشان می‌دهند که چالش های جدی و آینده بسیار نگران کننده ای در خصوص منابع آب سطحی و زیر زمینی ایران و همچنین مدیریت غلط و مصرف بی رحمانه آب در کشور و تبعات نابودی سفره‌های آب های زیرزمینی در ایران در انتظار مردم می باشد.
اثر کاهش ذخایر آب زیرزمینی ایران در حال حاضر با اضافه برداشت‌های شدید در حدود ۷۷ درصد از مساحت ایران، افزایش شوری خاک در سراسر کشور و افزایش فراوانی و گستردگی فرونشست زمین آشکار شده است.
در حالی که خشکسالی‌های هواشناسی-هیدرولوژیکی به عنوان محرک عمل می‌کنند و میزان کاهش در ذخیره آبهای زیرزمینی در سطح کشور را تشدید می‌کنند، کاهش آبهای زیرزمینی در مقیاس حوضه در ایران عمدتاً ناشی از برداشت‌های گسترده، بی رحمانه، سودجویانه و غیر خردمندانه آب توسط انسان می باشد.
مصرف بی رحمانه و غیر هوشمندانه آب های سطحی به همراه هدر رفت گسترده آب های شیرین و عدم مهار و هدایت آب های بارش های فصلی و ایجاد سیل و سیلاب در کشورو تخلیه سفره‌های آب زیرزمینی در ایران تبعات بسیار سنگینی از جمله: تغییر اقلیم، فرونشست زمین، تخریب آثار باستانی و میراث فرهنگی، مهاجرت های اقلیمی و ... را در پی خواهد داشت که بر امنیت ملی، امنیت عمومی، تمامیت ارضی، انسجام ملی و زندگی مردم تاثیر گذار منفی خواهد داشت.
امروزه کارشناسان زمین‌شناسی و سازه بر این باورند که خطر فرونشست زمین در مناطقی به مانند اصفهان و تخلیه کامل آبخوان دشت اصفهان - برخوار و ... همچون بمب ساعتی است که باید در نظر گرفته شود.
با پیشروی فرونشست زمین در اصفهان، هشدارهای کارشناسان از وقوع این پدیده و آثار آن شدت گرفته است.
هشدارها تا جایی پیش رفته که اگر برداشت از آبخوان دشت اصفهان - برخوار ادامه یابد، تا حدود ۱۵ سال دیگر اصفهان قابل سکونت نخواهد بود و تبعات اجتماعی و اقتصادی بسیاری برای اصفهان و ایران خواهد داشت.
با این وضعیت در آینده نزدیک و نه چندان دور، به علت نابودی سفره‌های آب های زیرزمینی - خیلی از نقاط ایران غیرقابل سکونت خواهد شد.
چرا آمایش سرزمینی در طرح‌های توسعه‌ای ایران وجود ندارد؟
آمایش سرزمین، ارزیابی نظام‌مند عوامل طبیعی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و… به منظور یافتن راهی برای تشویق و کمک به جامعه بهره‌برداران در انتخاب گزینه‌هایی مناسب برای افزایش و پایداری توان سرزمینی در جهت برآورد نیازهای جامعه است.
به بیانی دیگر، توزیع متوازن و هماهنگ جغرافیای کلیه فعالیت‌های اقتصادی-اجتماعی در پهنه سرزمین نسبت به قابلیت‌ها و منابع طبیعی و انسانی را آمایش سرزمین می‌گویند.
از مهمترین خصوصیات برنامه آمایش سرزمین جامع نگری، کیفیت و سازماندهی فضایی آن است.
پایدارترین آرایشی که به سه مؤلفه مهم جمعیت – سرمایه - منابع طبیعی و محیطی یک منطقه یا سرزمین ختم میشود برنامهٔ آمایش سرزمین نامیده میشود.
سندی است که با توجه به اکوسیستم داخلی و بیرونی زمین و بر اساس میزان تأثیر و نقش آفرینی عوامل متعدد برای زندگی بهتر و تعامل بیشتر با طبیعت تنظیم می‌گردد.
عوامل نقش آفرین می‌توانند زمین شناختی، آب و هوایی و قابلیت‌های اقلیمی منطقه باشند که شناخت و منظور نمودن آنها در برنامه‌ها می‌تواند در میزان تعامل جمعیت‌های انسانی با محیط در جهت برآورده کردن نیازهای حیاتی چون آب، هوا، غذا و نیازهای امنیتی و تاب آوری انسان در مقابل حوادث طبیعی مؤثر باشد.
در تعریفی عملیاتی از آمایش سرزمین می‌توان گفت: آمایش سرزمین، برنامهٔ راهبردی سرزمینی است برای تعادل بخشی که با بازآرایی فعالیت، جمعیت و زیرساخت‌ها و بر شالوده توان و استعدادهای سرزمین صورت می‌گیرد.
معمولاً آمایش سرزمین برای ارتقای نتایج اجتماعی و زیست‌محیطی مطلوب‌تر و همچنین استفاده کارآمدتر از منابع انجام میشود.
به‌طور خاص، اهداف برنامه‌ریزی کاربری مدرن اغلب شامل حفاظت از محیط زیست، مهار گسترش بی‌رویه شهری، کاستن از هزینه‌های حمل‌ونقل، جلوگیری از تعارض کاربری سرزمین و کاهش قرار گرفتن در معرض آلاینده‌ها است.
برای رسیدن به این هدف‌ها، برنامه‌ریزان تصور می‌کنند که تنظیم کاربری سرزمین، الگوهای رفتار انسان را تغییر می‌دهد و این تغییرها سودمند هستند.
فرض اول، اینکه تنظیم کاربری سرزمین، الگوهای رفتار انسان را تغییر می‌دهد، به‌طور گسترده پذیرفته شده‌است.
با این حال، فرض دوم - که این تغییرها سودمند هستند - مورد مناقشه است و به مکان و مقررات مورد بحث بستگی دارد.
آمایش سرزمین سال‌های زیادی است که قرار است در ایران اجرا شود.
البته سابقه اجرای طرح های آمایش سرزمینی به قبل از انقلاب برمی‌گردد.
در سال ۱۳۵۳ دفتر آمایش سرزمین توسط سازمان برنامه و بودجه تأسیس شد.
در سال ۱۳۵۴ قرارداد تهیه طرح آمایش سرزمین با یکی از شرکت های مهندسین مشاور بسته شد که نتایج اولیه مطالعات در سال ۱۳۵۵ منتشر شد.
بعد از انقلاب در دوره‌های مختلفی، مطالعات و گزارش‌های آمایشی در سازمان برنامه و بودجه تهیه شد.
تشکیل مرکز ملی آمایش سرزمین، تصویب ضوابط ملی آمایش سرزمین و شروع مطالعات برنامه آمایش در استان‌ها از اتفاقات قابل توجه در دهه هشتاد بود.
با انحلال سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور در سال ۱۳۸۶ نیز فعالیت‌های آمایش بسیار کاهش یافت تا آنکه با احیای مجدد سازمان برنامه و بودجه در سال ۱۳۹۴، با تشکیل شورای عالی آمایش سرزمین و تصویب اسناد ملی و استانی آمایش سرزمین دوباره توجه به آمایش سرزمینی بیشتر شد.
سند آمایش ملی سرزمین در اسفند ۱۳۹۹ به تصویب شورای عالی آمایش سرزمین رسید.
این سند تا افق ۱۴۲۴ در نظر گرفته است.
قبل از انقلاب آمایش سرزمینی در سه بخش کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت قرار بود اجرا شود و اگر اجرا می‌شد و به اهداف کلان خود می‌رسید، برنامه بلند مدت آن باید سال 1393 به اتمام می‌رسید و ایران یک کشور توسعه یافته می‌شد.
ولی بعد از انقلاب، این برنامه‌ها اجرا نشد و علی رغم اینکه کارشناسان زیادی همواره بر اهمیت این برنامه تأکید داشته اند، ولی همچنان این برنامه به علل نا معلوم اجرا نمی‌شود.
بنابراین چون طرح بسیار مهم فنی و علمی آمایش سرزمین در کشور اجرا نشده است بنابراین هر کسی در هر جایی که رانت، قدرت و توانایی اجرایی وجود دارد مخصوصا از طریق نمایندگان دوره های مختلف مجلس، می‌تواند با سودجویی صنایع پر مصرف آب و کشاورزی آب بر مانند: ایجاد صنایع پتروشیمی و فولاد و کشت محصولات پر مصرف آب در مناطق خشک که فاقد منابع آبی کافی هستند و راه اندازی و تولید آنها از نظر کارشناسی علمی و خردمندانه نمی باشد را بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی و ملاحظات فنی و علمی راه‌اندازی کند که نتیجه آن می شود تخلیه منابع آبی سفره های زیر زمینی و فرونشست زمین و شور شدن سفره های آب های زیر زمینی و ورشگستگی آبی و مهاجرات های اقلیمی و تبعات سنگین آن در مناطق مختلف کشور.
تا زمانی که طرح علمی و فنی آمایش سرزمین در مراکز اداری کشور تصویب و اجرا نشود، برنامه‌های پنج ساله توسعه نیز نمی توانند راه به جایی ببرند و در ایران موثر واقع گردد.
چرا که طبق نظر کارشناسی برنامه‌های پنج ساله توسعه کشور باید در قالب برنامه آمایش سرزمین و به عنوان گام‌های کوتاه مدت برنامه تصویب و اجرا شوند.
به عنوان مثال: در سال 1404 که قرار بود ایران طبق برنامه تدوین شده رشد کرده و توسعه یابد و در بسیاری از شاخص ها رتبه اول کشورهای منطقه شود، نه تنها این رشد مهیا نشد بلکه در برخی زمینه ها هم کشور در شرایط و موقعیت بدتری قرار گرفت.
در همین موضوع آبهای زیرزمینی، 188 دشت وضعیت آزاد، 273 دشت وضعیت ممنوعه، 135 دشت وضعیت ممنوعه بحرانی و 13 دشت در لیست پیشنهاد ممنوعیت قرار دارند.
لذا می‌توان گفت که: 421 دشت دارای وضعیت ممنوعه و ممنوعه بحرانی هستند که با افت دائمی، تغییر کیفیت آب و فرونشست زمین مواجه هستند و به عنوان دشت ممنوعه شناخته می‌شوند.
متاسفانه دشت‌هایی که ممنوعه بحرانی هستند وضعیت‌شان به گونه‌ای شده است که از نظر کارشناسی نمی شود گفت که اگر شرایط مناسب فراهم شود برای تغذیه آبخوان‌ها و منابع آبی سفره های زیر زمینی مشکل حل میشود.
بلکه به دلیل از دست رفتن خلل و فرج خاک، ظرفیت نگهداری آبخوان از بین می‌رود و شاید هزاران سال طول بکشد که بخشی از آبخوان به وضعیت اولیه برگردد.
فقدان طرح های آمایش سرزمینی به معنی نبود مدیریت علمی و فنی و نداشتن مجموعه قوانین و مقررات لازم و کافی کارشناسی در توسعه ایران است.
از نظر کارشناسی باید پایگاه اطلاعاتی هوشمند سرزمینی در ایران درست گردد.
باید آمایش سرزمین در کشور انجام شود و مدلهای توسعه، آبادانی و پیشرفت طراحی گردد و این که کشور می‌خواهد از نظر توسعه به کجا برسد.
لذا مطالعه، بررسی، تصویب و اجرای هر چه سریعتر طرح آمایش سرزمینی در مراکز اداری کشور از جمله در: دولت و مجلس برای تدوین بهتر طرح های توسعه ای و حفظ طبیعت و منابع آبی ایران و ... طبق نظر و ملاحظات کارشناسی ضروری به نظر می رسد.
تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین نتیجه سودجویی انسانی
تغییرات اقلیمی شامل هر گونه دگرگونی و تغییر در وضعیت آب و هوا است که ممکن است برای دوره‌های زمانی طولانی‌تردر مناطق مختلف باقی بماند.
تغییر اقلیم در هر دوره ای از تاریخ ممکن است رخ دهد که اشاره به تغییر اقلیم کنونی می باشد و می تواند تحت تاثیر فعالیت های انسان بوده که سبب گرمایش زمین و یا سرد شدن مناطق در سطح دنیا گردد.
تغییرات اقلیمی تهدیدی فراموش شده است که جدی تلقی نمی شود چرا که فعالیت انسان‌ها در تشدید اثر تغییرات اقلیمی مناطق مختلف دنیا نقش برجسته ای دارد.
تغییرات و مشکلات آب و هوایی در دنیا ناشی از فعالیت‌های سودجویانه انسانی بوده و کم کاری دولت‌ها در مبارزه با تغییرات اقلیمی آب و هوایی این مشکل زیست محیطی در دنیا را شدیدتر و بحرانی تر نموده است.
به گفته کارشناسان در آینده نزدیک بسیاری از درگیری‌ها در سراسر جهان اتفاق خواهد افتاد که با هرج ومرج فزاینده آب و هوایی مرتبط می باشد.
بشر به‌دنبال توسعه صنعت، رفاه بیشتر، تخریب طبیعت و توسعه شهرنشینی است و این مسئله موجب گسترش کانون‌های تولید کربن دی‌اکسید، تشدید اثر گازهای گلخانه‌ای و سایر آلاینده‌ها و افزایش دمای و گرمایش زمین در دنیا میشود.
انتشار فزاینده گازهای گلخانه‌ای و افزایش دمای جهانی که سبب ذوب شدن یخ های مناطق قطبی کره زمین شده است سیاره و سکونت گاه انسانی را به سرعت به نقطه اوج هرج و مرج آب وهوایی نزدیک می‌کند.
برای جلوگیری از سرنوشت نابودی اقلیم جهانی - همه کشورها با کمک گرفتن از نظرات دانشمندان مربوطه و به طور منسجم، به سرعت باید اقدامات هماهنگ خود را اجرا کنند.
تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی امروزه به یکی از مهمترین چالش‌های زیست محیطی تبدیل شده که تمام کشورهای جهان از جمله ایران را تحت تاثیر قرار می‌دهد و مقابله با این تغییرات نیازمند اقدامات جهانی است.
پدیده خشکسالی و کاهش بارندگی در ایران یکی از پدیده‌های اثرات تغییرات اقلیم محسوب میشود.
ایران با قرارگیری در موقعیت جغرافیایی خشک و نیمه خشک، جزو کشورهایی است که تحت تأثیر شدید تغییر اقلیم قرار داشته و متأسفانه تاکنون اقداماتی در جهت سازگاری و افزایش تاب‌آوری کشور در مقابل اثرات تغییرات اقلیمی و خشکسالی و افزایش دما و گرمایش زمین اجرایی نشده است که این امر خسارت‌های بسیاری به اقتصاد، منابع طبیعی و محیط زیست وارد می‌کند و سکونت گاه و زندگی انسانی را در اکثر مناطق ایران مورد تهدید جدی قرار داده است.
بحران فرونشست وسیع زمین در ایران و ایجاد فروچاله های هولناک ناشی از تخلیه آب سفره های زیر زمینی
فرونشست یا نشست سطح زمین و ایجاد شکافهای عمیق در سطح زمین و ایجاد فرو چاله ها در مناطق مختلف از نظر علمی می تواند علت های متعددی داشته باشد.
اما علت اصلی به وجود آمدن فرو نشست ها و ایجاد شکافهای عمیق در سطح زمین مناطق مختلف کشور، چیزی جز مصرف بی رویه آبهای زیرزمینی و عدم مدیریت صحیح منابع آب نمی تواند باشد.
در چند دهه اخیر به علل:
- کاهش بارندگی
- تداوم خشکسالی
- استفاده بی رویه از منابع آب زیر زمینی و پایین رفتن و کاهش شدید سطح آب سفره های زیرزمینی و عدم تغذیه مناسب این منابع آبی
- اتخاذ تصمیمات غیرکارشناسی
- هدر رفت، هدر دادن و عدم مدیریت صحیح مصرف آب در کشور
از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۴ بیش از ۷۴ میلیارد مترمکعب از سفره‌های آب زیرزمینی در ایران برداشت شده است.
مجموع مخازن سدهای کشور حدود ۵۰ میلیارد متر مکعب ظرفیت دارد.
در ۱۴ سال یادشده ۲۲ میلیارد مترمکعب بیشتر از ظرفیت مخازن تمام سدها از منابع زیرزمینی کشور استخراج شده است.
با توجه به این آمارها می‌توان گفت در ایران به ظرفیت‌های اکولوژیکی سرزمین بی‌توجه بوده‌ایم و ادامه این روند باعث بروز پدیده بسیار نگران کننده فرونشست زمین در کشور شده است.
بر اساس آمارهای رسمی، سالانه تا حدود 40 سانتیمتر فرونشست در برخی مناطق کشور و کلان‌شهرها به وقوع می‌پیوندد و به شدت در حال پیشرفت است ولی متاسفانه مسئولین اداری هیچ درکی از موضوع ندارند و کسی احساس فاجعه برای آینده را نمی‌کند.
این در حالی است که در کشورهای اروپایی اگر سالانه بیش از یک سانتیمتر فرونشست رخ دهد، وضعیت بحرانی اعلام می‌کنند و محدودیت های فراوانی را برای مصارف منابع آب وضع می‌کنند.
فرونشست زمین به معنای مرگ آبخوان‌ها است و وقتی که تخلخل تشکیلات زمین شناسی آبخوان‌ها بر اثر فرونشست زمین از بین رفته و فشرده می‌شوند، دیگر قابلیت بازگشت به وضعیت اولیه را ندارند، از این رو فرونشست به عنوان یک مخاطره غیر قابل بازگشت محسوب میشود.
فرو نشست وسیع زمین و تبدیل آنها به فروچاله‌ها در نقاط مختلف به یک چالش و بحران محیط زیستی در اراضی ایران تبدیل شده است.
فرونشست زمین در اکثر نقاط کشور یا در حال شکل گیری است و یا در حال پیشروی و تبدیل به بحران شدن است.
فرو نشست وسیع زمین و ایجاد فروچاله‌ها در نقاط مختلف ایران و ایجاد بحران های اجتماعی و اقتصادی ناشی از آن می رود تا به یک نگرانی جدی در ایران مبدل گردد.
طبق نظر کارشناسی گفته می شود به علت کاهش شدید سطح آب سفره های زیرزمینی و عدم تغذیه مناسب این منابع آبی و مصرف بی رویه و هدر دادن آب، اکثر مناطق و اراضی ایران به لحاظ پدیده فرونشست زمین در حالت بحرانی قرار دارد.
برداشت بی رویه و بی رحمانه منابع آبی سفره های زیر زمینی و فرو نشست احتمالی زمین و اراضی کشور می تواند به یک مسئله بسیار مهم محیط زیستی و تهدید بسیار جدی اجتماعی مبدل شود.
به دلیل تخریب سود جویانه طبیعت و جنگل ها و ساخت و سازها بی‌ضابطه، فقدان پوشش گیاهی مناسب و نبود قدرت جذب منابع خاکی، آب های بارندگی نمی تواند به زیر زمین نفوذ پیدا کند و سفره های زیر زمینی را تغذیه نماید.
عدم نفوذ آب باران های شدید به زیر زمین و تغذیه سفره های زیر زمینی سبب می گردد تا آب بارندگی های قابل توجه بر روی زمین به حرکت در آید و جاری و روان شود.
این جاری و روان شدن آب بارندگی های شدید بر روی زمین سبب ایجاد پدیده ای به نام روان آب می گردد که باعث تشکیل سیل و سیلاب در نقاط مختلف کشور شده و در نتیجه ضمن به هدر رفتن این منابع آبی باعث ایجاد خسارت های متعدد و جبران ناپذیر به مردم و کشور می شود.
از نظر فنی و کارشناسی می توان ضمن مدیریت صحیح مصرف آب، در مناطقی از طبیعت به مانند: پای کوه ها و یا جنگل ها، بارندگی‌ها را به سمت زیر زمین و سفره های زیر زمینی منابع آبی هدایت کرد تا از نشست زمین در نقاط مختلف کشور که تهدید بسیار جدی می باشد جلوگیری شود
این در حالی است که گفته می شود تاکنون اقدام جدی برای مهارو جلوگیری از فرونشست زمین در ایران انجام نشده است.
مصرف بی رویه آب و عدم پذیرش مسئولیت اجتماعی توسط برخی از مردم زنگ خطر تشدید فرونشست زمین در ایران به صدا درآمده است که یقینا آثار زیان باری در سطح کشور در پی خواهد داشت.
نگرانی ها از پدیده فرونشست زمین در ایران از نظر کارشناسی بسیار جدی است.
یقینا پیشگیری از بروز حوادث اقدامی خردمندانه، کم هزینه تر و بسیار آسان تر و اطمینان بخش تر می باشد.
درحالی که مقابله با بحران ها: مشکل تر، پرهزینه و نارحت کننده تر می باشد.
تامین اعتبارات لازم و کمک گرفتن از کارشناسان و اساتید سازمان های مثل زمین شناسی و ... می تواند از بروز بحران های متعدد فرونشست زمین در آینده کشور که احتمال آن از نظر فنی بسیار زیاد می باشد پیشگیری کند.
مدیریت منابع آبی و کاهش حجم برداشت مستقیم آب از چاه‌های کشاورزی و ممانعت از برداشت و مصرف بی رویه آب از سفره‌های زیرزمینی در بخش کشاورزی و حمایت از کشاورزان می تواند نقش مهمی در جلوگیری از تشدید فرونشست زمین در حریم شهرها و اراضی مناطق مختلف و صدمه زدن به تاسیسات زیر ساختاری کشور داشته باشد.
فرو نشست زمین تبعات و اثرات گسترده تر از زلزله های با درجه بالا برای مناطق و مردم ایران در پی خواهد داشت.
اگر هر چه سریعتر از نظر فنی و طبق نظر کارشناسی برای مقابله با آسیب های خشکسالی و فرو نشست زمین و جبران کاهش سطح آب های سفره های زیر زمینی در ایران چاره ای اندیشیده و در نظر گرفته نشود دیری نخواهد گذاشت که کشور با وضعیت بحرانی و ویرانگر طبیعی و اجتماعی روبه رو خواهد شد و این شرایط عواقب بسیار ناخوشایندی و تأثیرات قابل توجهی را برای تمام مردم مناطق مختلف ایران رقم خواهد زد.
برداشت و مصرف بی رویه و مشکوک یک سوم آب خاورمیانه در ایران
آمار بارش و مصرف آب در سال های اخیر به شدت روند نگران کننده‌ای را طی می کند.
به طوری که در مناطق خشک و کم آب شاهد ترویج مشکوک کشت و تولید محصولات کشاورزی و باغی پر مصرف آب و راه اندازی صنایع آب بری به مانند پتروشیمی و فولاد به بهانه اشتغال زایی و ایجاد شغل هستیم.
در مطالعات و مقاله علمی که به قلم سه ایرانی (سمانه اشرف، علی ناظمی و امیر آقا کوچک)، پژوهشگران دانشگاه‌های کانادا و آمریکا به نگارش در آمده است و در مجله نیچر به چاپ رسیده است ابعاد بسیار جدی و تکان دهنده بحران وضعیت آب و خشکسالی در ایران با عنوان کاهش آبهای زیرزمینی ایران مورد بررسی قرار گرفته است.
ایران با جمعیت 84 میلیون نفر از نظر برداشت آبهای زیرزمینی در خاورمیانه رتبه نخست را دارد و 34 درصد کل برداشت آب در منطقه را به‌تنهایی انجام می‌دهد. این در حالی است که آبهای زیرزمینی منبع اصلی آب در ایران است و تقریباً شصت درصد از آبهای شیرین ایران را تشکیل می‌دهد.
روند برداشت آبهای زیرزمینی که در سال‌های 2002 تا 2015 رخ داده و هم‌اکنون همچنان با سرعت به پیش می‌رود، نشان می‌دهد که خشکسالی ناشی از برداشت‌های گسترده آبهای زیرزمینی، پایداری آبهای زیرزمینی ایران را تهدید می‌کند.
این امر به‌ویژه در مناطق پرجمعیت در شمال غربی، غرب و شمال شرقی کشور که تقاضای آب از منابع طبیعی تجدیدپذیر طبیعی به‌شدت بالا است، بیش از سایر نقاط کشور است.
در شرایط موجود، به دلیل کاهش چشمگیر رواناب‌های سطحی، حفاظت از منابع آب زیرزمینی موجود در ایران برای مقابله با تقاضای روزافزون آب اهمیت بالایی دارد.
البته این امر مستلزم اتخاذ استراتژی‌های مدیریت یکپارچه برای متعادل‌سازی عرضه و تقاضای آب در مقیاس‌های حوضه آبریز و حتی زیرحوضه است.
برای کشوری مانند ایران با برداشت وسیع آب و پایین بودن حجم برداشت محصولات کشاورزی، اقدامات فوری برای بهبود استفاده از آب لازم است.
براساس نتیجه‌گیری ارائه‌شده پژوهشگران ایرانی در مقاله نشریه نیچر، اقدام فوری برای بهبود استفاده از منابع آبی، کلید امنیت اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی ایران است که طی سال‌های اخیر به دلیل خشکسالی‌های طولانی مدت، تغییر اقلیم و تغییر آب‌وهوا، با تنش بیشتری مواجه شده و آینده‌ای نگران‌کننده پیش‌رو دارد.
اهمیت تامین امنیت غذایی را برای کشور
نخستین قربانی بحران کاهش آبهای زیرزمینی، بی‌شک امنیت غذایی کشور است.
هم‌اکنون نود درصد آبیاری زمین‌های کشاورزی استراتژیک کشور با برداشت آب زیرزمینی صورت می‌گیرد که بیشتر آبیاری‌ها در شرایط اضافه برداشت رخ می‌دهد.
از سویی در مناطق تحت اضافه برداشت بیش از حد آب زیرزمینی، 71 درصد جمعیت ایران زندگی می‌کنند.
داده‌های مطالعات علمی کارشناسان نشان می‌دهد که حتی در حوضه‌هایی مثل استان های شمال کشور که هم‌اکنون به عنوان مناطقی با اضافه برداشت بیش از حد طبقه‌بندی نشده‌اند، تقاضای آب کشاورزی زیاد است و برداشت طبیعی به‌سرعت در حال افزایش است.
بدین‌ترتیب در این مناطق که هنوز وارد بحران جدی آبی نشده‌اند هم اگر تعداد چاه‌ها، مناطق آبیاری و برداشت‌های عادی به همین منوال ادامه یابد، در این حوضه‌ها نیز بحران برداشت بی‌رویه منابع آبی به وقوع می‌پیوندد.
امنیت غذایی مردم ایران نباید با مصرف غیر اصولی، بی رحمانه و هدر رفت منابع آبی و تولید محصولات آب بر فدای خودکفایی کشاورزی و سودجویی افراد غیر خردمند شود.
عمده‌ترین مشکل و راهبرد غلط در حوزه کشاورزی ایران، تأکید بیش از حد بر مسئله خودکفایی غذایی است.
این سیاست با تفسیری نادرست، امنیت غذایی را صرفا در خودکفایی کشاورزی معرفی کرده و با محور توسعه قرار دادن کشاورزی در برنامه‌های توسعه کشور، آسیب جبران‌ناپذیری به منابع آب و خاک کشور وارد کرد و متاسفانه نه تنها به خودکفایی نرسیده‌ایم بلکه امنیت غذایی مردم ایران را نیز به شدت به خطر افتاده است.
بر اساس مراجع معتبر بین‌المللی، امنیت غذایی زمانی وجود دارد که مردم همواره به غذای کافی، سالم و مغذی دسترسی فیزیکی و اجتماعی و به خصوص اقتصادی داشته باشند و غذای در دسترس، نیازهای یک رژیم تغذیه‌ای سازگار با سلیقه‌ها و ترجیحات آنان را برای یک زندگی سالم و فعال فراهم سازد.
برای دستیابی به امنیت غذایی، الزامی به خودکفایی در بخش کشاورزی در کشور وجود ندارد.
کشت فرا سر زمینی در کشورهای دیگر هم می تواند مد نظر باشد.
با توجه به این که توسعه کشاورزی در هر منطقه بایستی با توجه به توان و پتانسیل آن سرزمین و شرایط اقلیمی منطقه باشد و کمترین آسیب به منابع آب و خاک و محیط زیست وارد شود، ممکن است شرایط یک حوضه برای تولید یک یا چند محصول خاص فراهم باشد و ضمن تأمین نیاز کشور، آن محصولات را صادر هم شود ولی از طرف دیگر توان تولید برخی محصولات دیگر در کشور وجود نداشته باشد و لازم باشد این خلاء را با واردات محصولات کشاورزی مورد نیاز تامین کرده و در نهایت امنیت غذایی تأمین شود.
لازم به ذکر است که دسترسی اقتصادی به غذای سالم یکی از مهمترین ارکان امنیت غذایی است.
در حالی که در حال حاضر، با افزایش فقر، بیکاری، تورم و گرانی، قدرت مردم برای تامین حداقل‌های مواد غذایی مورد نیاز ناممکن شده و عملا امنیت غذایی کشور به خطر افتاده است.
سیاست غلط پروژه‌های متعدد انتقال آب بین حوضه‌ای
پروژه‌های متعدد انتقال آب بین حوضه‌ای در کشور، موجب رشد ناپایدار شده و تقاضا را بدون وجود آب کافی برای حمایت از منابع آبی افزایش داده است.
اکنون در سال‌های خشک، هیچ منطقه‌ای در ایران آب کافی ندارد.
بسیاری از مردم خوزستان – منطقه تامین کننده آب مرکز ایران- با خشک شدن مزارع، از بین رفتن تالاب‌ها و تلف شدن دام‌ها از تشنگی، با مشکلات جدی در حوزه معیشت روبرو شدند.
مردم در ایران مرکزی نیز محصولات خود را به دلیل خشکسالی با قطع آب ورودی از دست دادند.
در ایام خشکسالی مدیریت صحیح و بهینه مصرف آب و صرفه جویی در مصرف آب چاره ساز می باشد.
اگر تا پیش از این تصور این بود که ابربحران‌های زیست‌محیطی ناشی از عدم تأمین حقابه‌های زیست‌محیطی به دلیل اشتباهات وزارت نیرو بوده است، اکنون با ملاحظه اصرار وزارت نیرو بر بارگذاری‌های جدید و غیرقانونی بیشتر، آن هم به منظور انتقال آب به خارج از حوضه های آبریز کشور، می‌توان ادعا کرد که از نظر فنی ماجرا از مرز اشتباه و ناکارآمدی کارشناسی و مدیریتی فراتر رفته و در حال فاجعه‌آفرینی در اکوسیستم فلات های ایران از جمله فلات مرکزی ایران می باشد.
بیلان آب حوضه های به مانند زاینده رود حداقل از دو دهه پیش، منفی بوده و هست. پدیده‌ای که نمود عینی آن خشک‌شدن تقریبا کامل تالاب بین‌المللی گاوخونی و 70 درصد از اصلی‌ترین رودخانه فلات مرکزی ایران است.
انتقال آب از این حوضه به حوضه های دیگر از جمله آبریز کارون کاری غلط و غیر فنی است.
اکنون دیگر وضعیت منابع آبی ایران به گونه‌ای است که هیچ فرصتی برای تکرار اشتباهات گذشته مدیریتی و کارشناسی دیگر وجود ندارد.
نابودی پوشش گیاهی و تنوع زیستی در اثر خشکسالی
خشکسالی بر اقتصاد و معیشت مردم محلی بسیار تأثیرگذار می‌باشد.
خشکسالی بر روی تالاب‌ها که زیستگاه‌های زمستانی پرندگان مهاجر و گونه‌های خاص آبزی محسوب می‌شوند اثرات قابل توجه تخریبی خواهد داشت.
خشکسالی در مناطق مختلف جغرافیایی به طور مستقیم خسارت‌های زیست محیطی بر تنوع زیستی گیاهی و جانوری وارد خواهد کرد.
با نابودی اراضی کشاورزی، جنگل‌ها و مراتع براثر آتش‌سوزی، معیشت مردم تحت تأثیر قرار می‌گیرد و با افزایش مشکلات اقتصادی، تخریب منابع و محیط زیست توسط مردم بومی ایجاد خواهد شد.
فاجعه ایجاد و توسعه صنایع آب محور در شهرهای تاریخی و کم‌آب ایران
افراد سیاسی و نمایندگان مجلس در دوره های مختلف با اقدامی غیر خردمندانه و غیر کارشناسی و به بهانه توسعه اشتغال، صنایع آب بر و آب محور را در مناطق و شهرهای کم آب و تاریخی ایران ایجاد و گسترش دادند.
به عنوان مثال در حالی که قرار بود قبل از انقلاب صنعت فولاد و پتروشیمی در استان هرمزگان و منطقه بندر عباس احداث شود با اقدامات غیر هوشمندانه و سوءمدیریت _ ایجاد و راه اندازی این صنایع آب بر به مناطق تاریخی و کم آبی همچون اصفهان و ... انتقال یافت.
شهرهای یزد، اصفهان، شیراز، کرمان، شوشتر و بسیاری دیگر از شهرهای ایران از پتانسیل گردشگری بی‌نظیر برخوردار هستند و هر کدام از آنها می‌توانند به قطب گردشگری دنیا تبدیل شوند.
ولی به دلیل سوءمدیریت و توسعه صنایع آب‌بَر و حتی تولید محصولات کشاورزی با نیاز آبی بالا مانند برنج در آن مناطق کم‌آب، نه تنها منابع آب و خاک آنها رو به نابودی است بلکه همچنین آثار باستانی آنها نیز به دلیل توسعه پدیده فرونشست، رو به تخریب هستند و شاهد توسعه پدیده ریزگردها در آن مناطق نیز هستیم.
در استان تاریخی اصفهان، در اثر برداشت آب از حدود 12000 حلقه چاه غیرمجاز و همچنین اضافه برداشت از حدود 65000 حلقه چاه مجاز، متاسفانه تراز منفی آبخوان‌های آن به حدود 12 میلیارد متر مکعب رسیده و توسعه بسیار شدید پدیده فرونشست زمین را در پی داشته است.
بسیاری از آثار باستانی و بی‌نظیر تمدن ایرانی در اصفهان و ... به دلیل همین پدیده مخرب و بی‌رحمانه مصرف آب، در معرض خطر نابودی قرار گرفته است.
لازم به ذکر است که تمامی صنایع آب‌بَر قابل تصور، مانند صنایع فولاد، ذوب آهن، پتروشیمی، صنایع اتمی، کارخانجات تولید سیمان، کارخانجات تولید کاشی و سرامیک و همچنین کشت محصولات با نیاز آبی بسیار بالا مانند برنج، در استان اصفهان و ... که به لحاظ اقلیمی و منابع آب بسیار فقیر است، توسعه یافته است که بدترین نوع از مدیریت سیاسی و حاکمیتی است.
مهاجرت های نگران کننده اقلیمی ناشی از کم آبی در ایران
ایران جزو ۹ کشور اول آسیب‌پذیر از تغییرات اقلیمی در جهان می باشد.
الگوی بی رویه، بی رحمانه و غیر خردمندانه مصرف شهروندان ایرانی در بخش انرژی و آب با طبیعت و منطق سازگار نیست.
کاهش بارندگی و کم آبی، کسری مخازن آب های سطحی، کسری آب های مخازن سفره های زیر زمینی، تغییرات اقلیمی، مدیریت غلط حفظ و مصرف آب در کشور، مصرف بی رویه، بی رحمانه، غیر منطقی و سودجویانه منابع آبی از جمله عوامل مهاجرت های اقلیمی محسوب می شود.
مهاجرت های اقلیمی، ماهیت اجتماعی ایران را به طور نگران کننده ای تغییر می دهد و مشکلات حوزه جمعیت در کشور را افزایش خواهد داد.
کم بارشی، مصرف بی رویه و هدر رفت آب، عدم توانایی در کنترل و مهار و استفاده از آب سیلاب ها، کاهش سطح مخازن آبی سطحی و سفره های زیر زمینی، تداوم خشکسالی، افزایش دما، سدسازی های منفعت طلبانه ترکیه و ... تامین آب آشامیدنی پایدار، سالم و بهداشتی را برای مردم در شرایط سختی قرار می دهد.
به گفته کارشناسان اهل فن، مدیران اداری از مسائل اقلیمی غافل شدند و محققان و پژوهشگران در موضوع مهاجرت می گویند که مهاجرت‌های اقلیمی منجر به مهاجرت‌های فرا سرزمینی در ایران و کشورهای منطقه خواهد شد.
مطالعات جمعیتی در داخل کشور نشان می‌دهد که در طی زمان میزان جابه‌جایی از روستا به شهر و حاشیه‌نشینی زیاد شده است.
البته این افزایش به خاطر مجموعه‌ای از دلایل است و بی‌تردید شرایط اقلیمی یکی از مهمترین همین عوامل است.
طبق بیانیه زمین در کنفرانس جهانی ۱۹۹۲ ریو، کشورها باید از حداکثر ۴۰ درصد منابع آب تجدیدپذیر خود استفاده کنند.
اما در ایران سال‌هاست که بیش از ۱۰۰ درصد از ظرفیت آب تجدیدپذیر استفاده شده است.
به این ترتیب در آینده نه چندان دور شرق و جنوب کشور کاملاً خالی از سکنه خواهد شد و حدود ۵۰ میلیون نفر مجبور به مهاجرت مخصوصا به استانهای شمالی ایران خواهند شد و اکثر جمعیت روستایی، کم سواد و حاشیه نشین استان های جنوبی و مرکزی ایران به دلیل خشکسالی ناگزیر به مهاجرت شده و این مناطق خالی از سکنه می شود که دیگر به درد سکونت انسانی نخواهد خورد.
آمار بارش و مصرف آب در سال های اخیر به شدت روند نگران کننده‌ای را طی می کند.
به طوری که در مناطق خشک و کم آب شاهد ترویج مشکوک کشت و تولید محصولات کشاورزی و باغی پر مصرف آب و راه اندازی صنایع آب بری به مانند پتروشیمی و فولاد به بهانه اشتغال زایی و ایجاد شغل هستیم.
ایجاد و راه اندازی صنایع آب بر مثل: فولاد و پتروشیمی در استان‌هایی که منابع آبی کافی ندارند و تمرکز تاسیس آنها در مناطق خشک، نتیجه سیاست‌های ضعیفی است که طراحی و شروع تاسیس برخی از آنها به برنامه‌های قبل از انقلاب و در کنار دریا برمی‌گردد که با سیاسی کاری به مناطق خشک که فاقد منابع آبی کافی بود منتقل شدند.
به مانند فولاد مبارکه و پتروشیمی اصفهان که قرار بود در بندر عباس تاسیس و راه اندازی گردد.
به گفته کارشناسان زیر ساخت‌های انتقال تاسیسات آب در کشورفرسوده است و نیاز می باشد که این تاسیسات بهینه سازی شود تا از هدر رفت آب کاهش پیدا کند.
به دلیل کم آبی و خشکسالی شاهد مهاجرت غیر طبیعی به استانهای شمالی از جمله مازندران، گیلان و گلستان هستیم.
که آثار بد، فاجعه بار و دردناک این مهاجرت‌ها و فروش زمین‌های منابع طبیعی که روستائیان بومی در اوایل انقلاب آنها را به ناحق به تصرف و تملک خود درآوردند تا ۱۰ سال آینده در استان های شمال ایران مشخص خواهد شد.
اهمیت اجرای صحیح و کامل آبخیزداری و آبخوانداری در کشور
آبخیزداری، علم مدیریت حفظ منابع زیستی است.
آبخیزداری از بهترین روش های طبیعی برای اداره منابع طبیعی محسوب شده و به معنی مدیریت پایدار در کل منابع طبیعی و همه منابع زیستی می باشد که آب و خاک و ... را هم شامل آن می شود.
آبخیزداری مشتمل بر علوم و دانش های مختلفی است که کمک می‌کند چطور از آب، خاک، هوا، گونه های گیاهی و جانوری بهره برداری پایدار داشته باشیم.
آبخیزداری، مدیریت منابع زیستی و حفاظت آب و خاک و ... و فرآیند تنظیم و اجرای اقدامات مناسب به منظور اداره منابع موجود در یک حوزه آبخیز می باشد.
به گونه‌ای که امکان بهره برداری پایدار از این منابع زیستی مثل: آب، خاک، هوا، گونه های گیاهی و جانوری در یک اکوسیستم و در یک حوزه آبخیز فراهم شود.
حوزه آبخیز، از پهنه و عرصه ای است که بارش های وارده بر آن به یک آب‌انباشت منتهی می گردد.
حوضه آبخیزعرصه‌ای است که روان‌آب ناشی از بارش روی آن توسط آبراهه‌ها جمع‌آوری و به یک خروجی نظیر رودخانه، آب انباشت، تالاب، دریاچه و دریا و یا به سفره های زیر زمینی منابع آبی هدایت میشود.
با اجرای عملیات آبخیزداری و عملیات پخش سیلاب در شرایط پرآبی می‌توان با نفوذپذیر نمودن زمین، سفره‌های آب زیرزمینی را تغذیه مصنوعی نمود تا این منابع آبی در شرایط خشکسالی نیز از حد مطلوبی آب برخوردار باشند.
به بیان دیگر، آبخیزداری تغذیه سفره های منابع آب های زیرزمینی و بالابردن تولید محصول در سطح با استفاده مجموعه ای از دانش و تجربه است.
این دانش و تجربه کاربردی در آبخیزداری، پیدا کردن راه های پیشگیری از خسارات های طبیعی و چگونگی مواجه شدن در جلوگیری از فرسایش خاک و مهار سیلاب های شدید با حفظ و احیاء طبیعت امری مهم محسوب می گردد.
حوزه های آبخیزها به کمک سرمایه گذاری های مالی در منابع اقتصادی کشور و منابع طبیعی و کشاورزی به منظور بهبود و تقویت پوشش گیاهی و پایین آوردن خسارت های سیل به کمک تغذیه سفره آب های زیرزمینی و بالابردن بازده بخش کشاورزی موثر می باشد.
آبخیزداری از مباحث مهم در توسعه بخش کشاورزی و تامین آب آشامیدنی است که طی سال های گذشته بدون توجه به ورودی سفره های منابع آبی زیرزمینی از آن برداشت بی رویه و منفعت طلبانه ای شده است.
آبهای سفره های زیرزمینی همیشه در شرایط بحرانی کم آبی نقش مؤثری ایفا کرده اند.
زیرا منابع آبهای سفره های زیرزمینی از خالص‌ترین و تمیزترین آب‌ها بوده و کمتر نیاز به تصفیه و گندزدائی دارند.
معمولا بهره برداری از ذخایر آبهای زیرزمینی در مناطق خشک و نیمه خشک از طریق قنات، چاه‌های عمیق و نیمه عمیق صورت می‌گیرد.
متاسفانه پیشرفت تکنولوژی و طمع انسان ها، برداشت بی رویه و تخلیه آبهای عمیق زیرزمینی را افزایش داده و باعث افت سطح آبهای زیرزمینی و در نهایت منجر به ورشگستگی منابع آب های زیر زمینی در سطح مناطق مختلف کشور شده است.
امروزه آبخیزداری همواره به‌عنوان یکی از مهمترین و موثرترین راه‌های مدیریت منابع آب، عبور از خشکسالی و مدیریت و پیشگیری از مخاطراتی چون سیل و فرونشست زمین مطرح میشود که متاسفانه به اندازه کافی در ایران مورد توجه قرار نگرفته و به آن پرداخته نشده است.
آبخیزداری همواره یکی از بخش‌های مهمی است که با مشکل تامین اعتبارات مواجه است اما لازم است که دولت و مجلس با توجه بیشتر به این موضوع علمی و کاربردی، زمینه را برای اجرای عملیات آبخیزداری در تمام حوضه‌های آبخیز کشور فراهم کنند.
آبخیزداری فواید زیادی را با خود به همراه دارد از جمله بهتر شدن اکوسیستم منابع طبیعی، تنوع حیات وحش، کاهش خطرات سیلاب، جلوگیری از فرسایش خاک، جلوگیری از تشکیل روان آب های منجر به ایجاد سیلاب در سطح زمین، تغذیه سفره های زیر زمینی و تامین آب آشامیدنی و احیای جنگل ها و مراتع از فواید اجرای طرح های آبخیزداری است.
در علم آبخیزداری به تنظیم و اجرای اقدامات مناسب و ضروری برای اداره منابع موجود در منطقه و در نظر گرفتن تمام منافع، بدون آسیب رساندن به موجودیت این منابع پرداخته می شود.
در بخش آبخیزداری آنچه دارای اهمیت است مدیریت نزولات جوی و حفظ و استفاده بهینه از آب باران و برف در جهت حفظ طبیعت و منفعت انسان می باشد.
در حال حاضر بیش از هفتاد درصد از آب باران در ایران تبخیر میشود و حدود ده درصد هم به شکل سیلاب، به دریا وارد می شود پس بخش عظیمی از سرمایه آبی کشور به میزان بیش از هشتاد درصد به هدر می رود.
به کمک آبخیزداری می توان جلوی این میزان هدر رفت آب باران را گرفت و میزان هدر رفت آب باران را به حدود سی و سه درصد کاهش داد.
می توان با اقدامات فنی و علمی در آبخیزداری آب باران را ذخیره سازی نمود و صرف فعالیت های گوناگون مخصوصا مصارف کشاورزی شده و سبب حرکت تولید و توسعه کشاورزی گردد.
در آبخیزداری می توان با کاهش ضریب شدت حرکت رواناب های سطحی و افزایش نفوذ آب در خاک، در سرشاخه ها سرعت و شدت حرکت رواناب های ناشی از آب باران را کمتر کرد و تا حدود زیادی جلوی سیلابهای مخرب و خسارات ناشی از آن را در مناطق پایین دست کاهش داد.
برای جلوگیری از افت و تخلیه سطح آبهای سفره های زیرزمینی و هدر رفتن آبهای سطحی می‌توان با اقداماتی در آبخیزداری به تغذیه آبهای زیرزمینی با اعمال تمهیدات مدیریتی همچون جلوگیری از حفر چاه‌های جدید و قانونمند کردن برداشت‌ها از چاه‌های موجود با در نظر گرفتن موارد خاص منطقه‌ای اقدام نمود.
یقینا تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی یکی از راه‌های استفاده بهینه از آب باران است که آبخیزداران انجام می‌دهند.
مانند بکار بردن روش‌هایی برای نفوذ دادن آب باران و آب حاصل از ذوب برف‌ها به درون زمین که تغذیه مصنوعی نام دارد به طوری که از هدر رفتن آب به شکل سیلاب و جاری شدن آن بر سطح زمین جلوگیری به عمل می آید و مانع از فرونشست زمین و خاک می گردد.
با توجه به اهمیت آبخیزداری و هدایت آب باران به درون سفره های زیر زمینی و منابع آبی زیر زمینی، این آب های می توانند از لایه‌های نفوذپذیر زمین عبور کرده و سپس با برخورد به لایه‌های غیر قابل نفوذ، آبهای زیرزمینی را تشکیل دهند که این آب‌ها به صورت چشمه، قنات، چاه‌های کم عمق و نیمه عمیق مورد بهره برداری قرار می‌گیرند.
اهمیت این کار در مناطقی دو چندان می شود که فقط رودخانه فصلی در آن مناطق وجود دارد و فاقد رودخانه دائمی هستند و ساکنین این مناطق می‌توانند با ذخیره سازی این آب‌ها، مهمترین منبع آب آشامیدنی و کشاورزی خود را بدست آورند.
در آبخیزداری هدایت آب های سطحی ناشی از باران به درون زمین و تغذیه مصنوعی سفره های منابع آبی زیر زمینی با هدف استفاده بهینه ازمنابع آبی و کاهش خسارات سیل در این آبخوان ها که سبب ذخیره و انباشت آب در آن می شود و با افزایش میزان آبهای زیر زمینی، جلوگیری از پایین رفتن سطح آبهای زیرزمینی و پیشگیری از نفوذ آبهای شور به سفره‌های آب زیرزمینی همراه می باشد.
و اما، آبخوان داری یعنی مدیریت پایدار آبخیزداری در زیر و روی زمین است.
یعنی برای نگهداری آب به روی زمین تکیه نمی کنیم و از زیر زمین هم کمک گرفته می شود.
به جمع آوری و مدیریت آب در زیر زمین آبخوان داری گفته می شود.
اهمیت اجرای پروژه های آبخیزداری و آبخوانداری در کنترل فرسایش و رسوب، حفظ پوشش گیاهی و افزایش آب قنات و چشمه ها می باشد اما در برنامه های پنجم و ششم توسعه کشور اعتبارات کافی به آن تخصیص داده نشده است.
فعالیت‌های آبخوانداری و آبخیزداری جزو راهکارهای موثر و زیربنایی در زمینه پیشگیری از پیامدها و خسارات ناشی از مخاطرات طبیعی است چرا که می‌توان از طریق آن در دوران تر سالی بارش‌های مازاد را ذخیره کرد و در زمان حاکمیت خشکسالی با هدایت بهینه و بهره وری از حداقل بارش تبعات خشکسالی را به حداقل رساند.
آبخیزداری و آبخوانداری با ارائه راهکارهای پیشگیرانه کنترل و بهره‌برداری از رواناب‌ها و سیلابهای فصلی در بخش‌های مختلف حوزه‌های آبخیز می‌تواند با جلوگیری و کاهش خسارات سیل، تهدید این نعمت الهی را به فرصت تبدیل کرده و کشور را در دوره‌های خشکسالی با کمترین تنش ناشی از کمی نزولات جوی روبرو کند.
با توجه به کم آبی و خشکسالی در کشور و نبود منابع آبی پایدار، اجرای پروژه‌های آبخیزداری و آبخوانداری برای جلوگیری از وقوع سیلاب، کنترل آبهای سطحی و تغذیه مصنوعی سفره‌های زیرزمینی ضروری است.
از نظر کارشناسی سرمایه‌گذاری در حوزه آبخیزداری به جلوگیری از برداشت بی‌رویه آبهای زیرزمینی کمک می‌کند.
آبخیزداری از مهمترین راهکارهای عبور از خشکسالی و کم آبی می باشد.
با توجه به اهمیت اجرای پروژه آبخیزداری و آبخوانداری در جلوگیری از سیل و حفظ منابع آبی به نظر می رسد که سازمان برنامه و بودجه کشور در تخصیص اعتبارات لازم و کافی به این طرح های حیاتی کوتاهی می کند.
با توجه به اهمیت فراوان آبخیزداری و آبخوانداری از نظر فنی و کارشناسی برای دانشمندان و اهل فن این موضوع مطرح می گردد که چرا در اداره کلان کشور در دولت و مجلس به این مسأله بسیار مهم: فنی، حیاتی و علمی توجه لازم و کافی نمی شود؟
تقاضای فوری از ریاست جمهوری برای برگزاری همایش دانشمندان و نخبگان ایرانی مدیریت آب
کم توجهی مسئولین اداری به فاجعه آلودگی هوا، توسعه ریزگردها، بحران آب و خاک و فرونشست زمین، از بین رفتن پوشش گیاهی و قطع درختان جنگلی، ایجاد تنش های آبی، جاری شدن سیل و سیلاب و عدم مدیریت صحیح و اصولی مصرف آب - ایران را در مسیر تبدیل به کشوری غیرقابل زندگی قرار داده است.
فرونشست زمین در ایران ابعاد وحشتناکی به خود گرفته است.
این فاجعه زیست‌محیطی پیامدهای ناگوار اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، زیست محیطی و حتی امنیتی در پی خواهد داشت.
به دلیل توسعه پدیده فرونشست زمین، آبخوان‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی ایران اکنون در حال نابودی است و در آینده نزدیک با بحران بیشتر منابع آب و خاک روبرو خواهیم شد.
در حالی که این آبخوان‌ها و سفره‌های آب زیرزمین طی چندین هزار سال ایجاد شده‌اند و خسارات ناشی از نابودی آبخوان‌ها جبران ناپذیر می باشد.
تاثیرات پدیده فرونشست زمین در بسیاری از زمین‌های کشاورزی، دشت‌ها، نقاط مختلف شهری و صنعتی و خانه‌های مسکونی یا پل‌ها و بناهای تاریخی ایران مشهود شده است.
پل‌ها و زمین‌هایی که به یک‌باره ترک خورده و شکافهای طولانی برداشته‌اند یا بناها و ساختمان‌هایی که ناپایدار شده و هر لحظه احتمال ریزش هر یک از آنها وجود دارد.
سیاست‌های نامناسب، مدیریت نادرست مصرف آب، تغییرات اقلیمی و خشکسالی بلندمدت، کاهش شدید سطح آب سفره‌های زیرزمینی در اثر برداشت بی‌رویه و غیراصولی برای مصارف صنعتی و کشاورزی، از مهمترین دلایل فاجعه فرونشست زمین در ایران است.
هر ساله به طور میانگین با حدود هفت میلیارد مترمکعب کسری تجمعی آبخوان‌های کشور مواجه هستیم و در حال حاضر، حدود 140 میلیارد مترمکعب کسری تجمعی آبهای زیرزمینی داریم.
این تهدید زنگ خطر جدی برای اکثر مناطق کشور است.
یکی از پیامدهای زیست‌محیطی از جمله پدیده فرونشست زمین، بروز تنش‌های اجتماعی و افزایش حاشیه‌نشینی و جابه‌جایی اجباری حداقل 37 میلیون نفر ایرانی است.
لذا به عنوان یک شهروند ایرانی از ریاست محترم جمهور تقاضا دارد در جهت پیشگیری از ایجاد بحران های متعدد ناشی از کم آبی و تنش های آبی در سطح کشور و در کوتاه ترین و سریعترین زمان ممکن با دعوت از دانشمندان و کارشناسان نخبه و برجسته ایرانی مربوط به تخصص های همچون زمین شناسی، مدیریت آب، علوم و مهندسی آبخیزداری و ... از سراسر دنیا _ در یک نشست و همایش علمی و کاری چند هفته ای، شخصا ناظر و پیگیر پیشنهادات فنی و تصمیم گیرهای علمی و راهکارهای تعیین شده توسط دانشمندان ایرانی در زمینه مدیریت آب و مشکلات زیست محیطی ناشی از کاهش و تخلیه آب سفره های زیر زمینی و آب های سطحی برای آینده ایران باشند.
منابع استفاده شده:
https://www.farsnews.ir/golestan/news/14010801000051
https://newspaper.hamshahrionline.ir/id/129561
https://payamema.ir/payam/articlerelation/59743
https://www.hibna.ir/Fa/News/68583
https://www.irna.ir/news/84710124
https://www.isna.ir/news/1401010501762
https://www.irna.ir/news/84503075
https://www.entekhab.ir/fa/news/676525
https://www.isna.ir/news/1401032114110
https://www.asriran.com/fa/news/835062
https://www.asriran.com/fa/news/835272
https://www.asriran.com/fa/news/839573
https://www.asriran.com/fa/news/834504
https://www.asriran.com/fa/news/833214
https://www.armanmeli.ir/fa/main/detail/334931
https://www.mashreghnews.ir/news/1435486
http://irdiplomacy.ir/fa/news/2002314
https://www.eghtesadonline.com/n/2drr
https://otaghiranonline.ir/news/38252
https://www.isna.ir/news/1400021006836
https://fararu.com/fa/news/585036
https://www.mashreghnews.ir/news/1431966
https://www.asriran.com/fa/news/862890
https://www.mashreghnews.ir/news/1428448
